- Kacwin | Turystyczna wioska w górach na Spiszu
lekiej Azji. Jedna z hipotez pochodzenia nazwy wsi Łapsze
związana jest z tą rośliną (Łapsze od słowa łopuf). Łopian ro-
śnie wszędzie, szczególnie lubi nieużytki. Jako roślina dwu-
szarawe), widoczne przy potokach
i rowach. W drugim roku tworzy pęd
sztywnej łodygi (do 2 m) i rozgałę-
zionych liści, kwitnący w lipcu na
purpurowo z koszyczkami owado-
pylnych kwiatów z haczykowatymi
łuskami okrywy. Korzeń jest gruby
i mięsisty (do 0,5 m dług.). Owo-
ce to zielone lub brunatne niełupki
skom przyczepiają się do ubrań i sierści zwierząt. W staro-
żytności łopian uważany był za roślinę leczniczą, a święta
Hildegarda ceniła jego wielostronne działanie. Polecano go
jako lekarstwo na złamania i zwichnięcia, bo „tłuczony ko-
rzeń przykładając, ból uśmierza”. Uchodził za lek czyszczący
krew, moczopędny i żółciopędny, obniżający poziom cukru
we krwi u chorych na cukrzycę. Liście przykładano na opa-
rzenia i owrzodzenia, a świeży sok stosowano do obmywania
przy liszajach i łuszczycy. Z korzeni łopianu i łoju wołowego
robiono maści. Dziś jako surowiec zielarski wykorzystuje się
korzeń, zbierany późną jesienią lub wczesną wiosną, zawie-
ra cukier inulinę, białka, tłuszcze, fitosterole, olejki eterycz-
ne, glikozydy, saponiny, sole mineralne i witaminę C. Cała
roślina zawiera wiele mikroelementów np. cynku czy żelaza
(lek przeciw szkorbutowi). Działa moczopędnie i napotnie,
wewnętrznie w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego,
wątroby, zaburzeniach metabolizmu, przy oczyszczaniu or-
ganizmu i zaparciach oraz przy chorobach skóry i reumaty-
zmie. Ma działanie antybakteryjne, grzybobójcze i przeciw-
zapalne. Zewnętrznie w kąpielach i okładach leczy choroby
skóry np. trądzik młodzieńczy czy egzemy. Stosowany do
pielęgnacji skóry zwłaszcza cery tłustej oraz włosów (Sebo-
ren, Betasol z Herbapolu) wzmacnia włosy i nadaje im po-
łysk. W niektórych krajach młode korzenie używane są jako
jarzyna lub jako zastępstwo ziemniaków w zupach, India-
nie Irokezi suszyli je na zimę. Korzeń łopianu, łodygi i ogon-
ki liściowe są jadalne na surowo, można je kisić. W Japonii,
Chinach i na Jawie uprawia się go jako warzywo.
kuje Europę, Azję, półn. Afrykę, introdukowany do Ameryki
rozłożyste poroże unika terenów gęsto zakrzewionych. Jego
wymiary to: 2,5 m dług., wysok. w kłębie do 1,5 m, masa na-
wet do 350 kg (w Polsce to 150-160 kg), ubarwiony jedno-
licie latem brązowopłoworudawe, zimą szarawo z ciemniej-
szym karkiem u samców. Na szyi ma dłuższe włosy tworzące
grzywę zachodzącą na kłąb, młode są cętkowane na bokach
i grzbiecie. Grandle (szczątkowe kły) dobrze rozwinięte, sie-
kaczy brak. Ma bardzo dobry węch i słuch. Dojrzałość osią-
ga w 2 roku życia, po ok. 234 dniach ciąży, w maju, czerwcu
i w ukryciu, samice rodzą (poród to ok. 10 min.) 1 rzadziej 2
młode, zwane cielętami, karmią je mlekiem przez 8-10 mie-
sięcy. Cielę po urodzeniu zostaje
w ukryciu, a matka odwiedza go
tylko przy karmieniu. Potem do-
łącza do stada i przy matce jest
do 3 roku życia. Poroże rozwija
się w wieku 1-2 lat, jest nieroz-
widlone i wygląda jak maleńkie
szpice (stąd nazwa takiego jele-
nia: szpicak). Ozdobą dorosłe-
go samca jest poroże (wieniec)
o okrągłym pniu i dużej liczbie
odrostków, zrzucane w poło-
wie zimy, odrasta wiosną, największe u ok. 10-letnich by-
ków, składa się z dwóch tyk. Na każdej z tyk jest róża (krąg
przy możdżeniu), perły (drobne zgrubienia) i odnogi, któ-
rych może być i 30. Pierwszą odnogą ponad różą jest tzw.
oczniak, dalej nadoczniak i opierak. Powyżej opieraka może
znajdować się widlica (2 odnogi układające się w literę V),
lub korona (3 lub więcej odnóg). Liczba odnóg i masa poroża
zwiększa się z wiekiem jelenia do 10-14 roku życia, u star-
szych osobników maleje (uwstecznianie się poroża). Byk,
u którego nie wykształciło się poroże, nazywany jest mni-
chem. Jeleń jest zwierzęciem dziennym, żeruje tam, gdzie
czuje się bezpieczny, pod wpływem obecności drapieżników,
ludzi prowadzi głównie nocny tryb życia, w dzień ukrywa
się w gęstwinie. Żeruje po zmierzchu, a nad ranem wraca
do swojej kryjówki. Śpi tylko 60-100 minut na dobę. Zjada
pędy, liście, korę i owoce drzew, krzewów i trawy, jesienią
zjada żołędzie i buczynę, odkładając tłuszcz na zimę, zimą
je suche trawy, mchy i porosty. Może powodować szkody,
ogryzając korę i młode pędy, ale jako roślinożercy regulują
przyrost roślin w lasach. Samice żyją w stadach, (chmarach),
które prowadzi łania licówka. Prawo łowieckie zakazuje ich
zabijania podczas polowania. Samce żyją w oddzielnych
grupach. Rykowisko rozpoczyna się w drugiej poł. wrze-
śnia. Byki oznaczają granice terytorium np. odrywając korę
z drzew. Rycząc - rzucają sobie wyzwania. Głośność ryczenia
jest wskaźnikiem siły byka, dlatego rzadko walczą ze sobą.
Pobierz cały numer w formie PDF.