background image
Na Spiszu nr 2 (87) 2013 r.
25
W 1983 roku Białka staje się urzę-
dowo Białką Tatrzańską. Jako prze-
wodniczący świeżo wybranej w 1985
roku Gminnej Rady Narodowej usły-
szałem wiele cierpkich słów od Wła-
dysława Łętowskiego (wiceprzewod-
niczącego rady, zarazem radnego
z Białki Tatrzańskiej) o ślamazarności
władz państwowych i samorządowych
w zakresie upowszechnienia tej nazwy.
Nikt jeszcze wtedy nie przypuszczał, że
atrakcyjna turystycznie z dawien daw-
na Białka wyrośnie na niezwykle popu-
larną, powszechnie znaną w kraju i za-
granicą Białkę Tatrzańską.
Przyjmuje się, że
nazwa wsi po-
chodzi od nazwy rzeki, a ta z kolei wy-
wodzi się od srebrzystej pieniącej się
wody z przeważającymi w jej kory-
cie białymi granitowymi kamieniami.
Kanciaste skały obrobione na okrągło
(otoczaki) silny strumień wody pory-
wa (tulo) z samego wnętrza Tatr w cza-
sie ulew i powodzi. W gwarze góralskiej
mieszkańców Doliny Białki (zarówno
wsi z Podhala jak i ze Spisza) słowo
rzeka ma swój odpowiednik w słowie
„woda” w odróżnieniu od mniejszego
cieku wodnego, czyli „potoka”, a tak-
że sztucznej „przykopy”, czy „strugi”.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że na po-
czątku u źródeł Białki głównym poto-
kiem jest Biała Woda, a w dolinie na
jej brzegach niegdyś u początku swoich
dziejów gazdowali białczanie. Dlatego
zdrobnienie jakim jest nazwa Białka
wywodzić trzeba zwyczajnie od Białej
Wody. Jako ciekawostkę podaję tak-
że, że niektórzy pochodzenia nazwy
dopatrują się w karpackich zjawiskach
w zakresie nazewnictwa, bowiem rejon
Białki czasem nazywano też Białą Górą
- będącą antynonimem (czarny-biały)
do sąsiedniej Czarnej Góry.
Intrygującym jest też
podwójne
nazewnictwo wsi u jej zarania, któ-
ra raz występuje jako
Białka, a innym
razem jako
Nowa Białka. Wieś Biał-
ka wymieniona jest w akcie sprzedaży
z
1589-1595 tzw. klucza dunajeckiego
Białka Tatrzańska – od strony Bani – w tle Czarna Góra Fot. Jan Budz
przez Olbrachta Łaskiego na rzecz Gy-
örgy Horvátha (Jerzego Horwata Pa-
locsaya), węgierskiego pana na zamku
w Niedzicy. Te mało znane i pomijane
początki wsi związane są zatem z osad-
nictwem węgierskim prowadzonym od
połowy XVI wieku z zamku niedzickie-
go lewym brzegiem Białki od Frydma-
na przez Nową Biała, Białkę i Bukowi-
nę. Węgierskie osadnictwo w głównej
mierze opierało się na osadnikach pol-
skich, co wiąże się z rolą jaka odgry-
wali Łascy, polscy magnaci i zarazem
słudzy Węgier, a także przez jakiś czas
właściciele zamku w Niedzicy. Wra-
cając do Białki jest nawet hipoteza,
że Białka jest córką osadniczą Białej,
która w okolicznej gwarze określana
jest skrótem jako „Biało”, nie zaś jako
Nowa Biała. Zatem Białka (mała, czy
nowa) to po prostu córa Białej (starej,
czy dużej). Wg podań i legend pierw-
szym sołtysem Białki był niejaki Łę-
towski. U początku dziejów „węgier-
ska” Białka ulokowana w II połowie
XVI wieku, znajdowała się najprawdo-
podobniej w rejonie Kaniówki.
Wspomniana
Białka powiedzmy
„węgierska” zdominowana została
przez późniejszą Nową Białkę wyrosłą
jakby obok „na surowym korzeniu”,
być może zaraz po utarczkach granicz-
nych starostów nowotarskich w pana-
mi węgierskimi, które trwały gdzieś
od 1595 roku do 1625 roku. W latach
trzydziestych XVII wieku nie ma mowy
o Białce tylko występuje Nowa Białka.
W miejscu gdzie obecnie jest plebania,
nowy kościół i szkoła, stał dwór zbudo-
wany przez starostę Komorowskiego.
Obok dworu starosta zbudował rów-
nież hutę, w której pracowali spro-
wadzeni z Niemiec osadnicy. Wyzysk
ze strony pana spowodował konflikt
i zbrojne wystąpienie przeciw staro-
ście nowotarskiemu. Zbuntowani gó-
rale w 1630 roku spalili hutę, okradli
dwór i podzielili się łupem. Komorow-
ski musiał uciekać z Podhala, a schedę
po nim przejął Tomasz Zamoyski. Po
każdym buncie wielu górali również
musiało uciekać i szukać schronienia
w sąsiednich wsiach „węgierskich” na
naszym Spiszu.
Nowobilski
– nazwisko typowo białczańskie
Współczesna
8
Białka Tatrzańska jeszcze do niedawna była po
prostu Białką. W książkach telefonicznych, czy kodów poczto-
wych dodawano Białka k. Nowego Targu dla odróżnienia od in-
nych o tej nazwie miejscowości w Polsce, a zwłaszcza Białki za
Jordanowem.
Ludzie
Na Spiszu