31
„Na Spiszu” nr 4 (73) 2009 r.
Kuruc najpierw
był krzyżowcem
W kwartalniku „Na Spiszu” nr 1 - 2 (70 - 71) z 2009
roku zamieszczono na str. 29 – 31, bardzo ciekawy artykuł
autorstwa red. Jana Budza pt. „ Kuruc powstaniec i buntow-
nik, Kuruc osadnik...” Chciałabym do w/w tekstu dodać kil-
ka istotnych wyjaśnień i uwag, które zebrałam opierając się
na materiałach historycznych.
Samo słowo „kuruc” wywodzi się od łacińskiego sło-
wa crux czyli krzyż
1
. Kurucowie uważani byli za węgier-
skich krzyżowców, zresztą sami się też tak nazywali. Mieli
oni wziąć udział w 1514 roku w krucjacie ogłoszonej przez
papieża Leona X przeciw Turkom którzy wciąż zagrażali
chrześcijańskiej Europie. Zorganizowanie krucjaty papież
powierzył prymasowi Węgier Bakoczowi. Szlachta węgier-
ska poparła zamiar zorganizowania tej wyprawy krzyżowej.
W całym kraju na rzucone przez prymasa wezwanie zgroma-
dziło się około 80.000 ludzi głównie chłopów gotowych do
walki z „niewiernymi poganami”. Taka ilość zgromadzone-
go i uzbrojonego chłopstwa przeraziła węgierską szlachtę .
Wymuszono na prymasie cofnięcie poprzedniego, wezwania
i pod karą klątwy zakazano dalszego gromadzenia chłopów.
Zebrane tłumy uznały to za zdradę i obróciły się przeciwko
magnatom i szlachcie. W kraju wzmagał się coraz większy
chaos, zaostrzyły się konflikty pomiędzy różnymi grupami
społecznymi. Chłopi byli gnębieni coraz większymi podat-
kami. Drobna szlachta i niższe duchowieństwo stanęło po
stronie chłopów, miejskich plebejuszy i drobnych rzemieśl-
ników. Na czele powstania stanął Jerzy Dozsa z pochodze-
nia szekler
2
, który odznaczył się we wcześniejszych woj-
nach przeciw Turkom za co został przez króla nobilitowany.
Dozsa domagał się pełnej wolności dla chłopów, zniesie-
nia ciężarów feudalnych, reformy kościelnej. Działania po-
wstańcze ogarnęły prawie cały kraj. Po początkowych zwy-
cięstwach powstańców w krwawej bitwie pod Temesvarem
wojska powstańcze uległy zniszczeniu, Dozsa dostał się do
niewoli i wraz z innymi przywódcami powstania został stra-
cony. Walki chłopskie na terenie całego kraju trwały jesz-
cze długi czas. Przez blisko dwa stulecia węgierscy chłopi
buntowali się przeciwko uciskowi feudalnemu i wzniecali
zbrojne powstania. Wszystkie próby buntu zostały krwawo
stłumione.
Największe powstanie kuruców
3
wybuchło w 1703
roku pod wodzą Franciszka II Rakoczego. Rakoczy uro-
dził się w roku 1676 w Borsi (ówczesny komitat Zemplen,
obecnie północno-wschodnia Słowacja). Szczytne tradycje
walki Węgier z Habsburgami odziedziczył on po swoich
przodkach: Zrinych, Rakoczych oraz Thokolych . W roku
1. Wielka Encyklopedia PWN T.6, wyd. 1965, s. 317.
2. Szeklerzy byli to wolni chłopi zamieszkujący Alpy Transylwań-
skie, cieszący się specjalnymi przywilejami jako obrońcy granic.
3. Zwolenników Austrii nazywano labancami.
1700 roku jako młody człowiek zorganizował spisek anty-
habsburski. Dla swoich działań politycznych szukał sojusz-
ników wśród władców europejskich przeciwników Austrii.
Jednym z nich był król Francji Ludwik XIV. Rakoczy pro-
wadził z nim tajną korespondencję, która wskutek zdra-
dy wpadła w ręce policji wiedeńskiej. Rakoczego uwię-
ziono w Wiener Neustadt i wytoczono mu proces. Gdyby
nie ucieczka z więzienia podzieliłby los swoich przodków,
skazano go bowiem na karę śmierci za zdradę stanu. Po
ucieczce z więzienia uszedł do Polski gdzie schronił się
na dworze księżnej Elżbiety Lubomirskiej Sieniawskiej
w której znalazł nie tylko wielką sojuszniczkę w realizacji
swoich planów ale również wielką miłość. W 1703 roku
węgierscy delegaci chłopscy odszukali w Polsce księcia
i poprosili o objęcie przywództwa nad szykującym się na
Węgrzech powstaniem. Rakoczy propozycję przyjął i bę-
dąc jeszcze w Polsce wydał głośną odezwę „do wszyst-
kich prawdziwych Węgrów” , „szlachciców i nie szlachci-
ców” wzywając ich do powstańczej walki w obronie praw
narodu węgierskiego oraz wolności religijnych (w dużej
części jego wojsko składało się z protestantów prześlado-
wanych przez ultra katolickich Habsburgów). Cały kraj sta-
nął do walki. Pod sztandary Rakoczego zgłaszali się ludzie
wszystkich stanów. Wyzwolono cały Siedmiogród i Górne
Węgry. W 1704 roku Rakoczy został wybrany księciem
Siedmiogrodu a w 1707 roku zwołano sejm w 0nod na któ-
rym ogłoszono detronizację Habsburgów i ogłoszono
Ks. Siedmiogrodzki Franciszek Rakoczy II
