background image
„Na Spiszu” nr 4 (73) 2009 r.
26
Spisz – 800 lat
Spisz to rozległa kraina historyczno – geograficzna.
Z języka węgierskiego oznacza Szepes, czyli ładny zakątek
pod Tatrami. W języku polskim nazwa wywodzi się od spi-
żu, czyli brązu, z którego odlewano działa i dzwony. Od tego
metalu stanowiącego stop miedzi z cynkiem i innymi dodat-
kami, najprawdopodobniej pochodzi nazwa krainy historycz-
nej w Karpatach Zachodnich, obejmującej doliny górnego
Hornadu i górnego Popradu, Ziemię Lubowelską oraz Za-
magurze po Dunajec w Pieninach i Białkę. Tradycja ludowa
też wyjaśnia nazwę regionu Spisz. Jedna z legend opowiada
o bacy, który nie wrócił jesienią z owieczkami do domu. Za-
troskana matka poszła go szukać na hale. Znalazła syna sie-
dzącego przy wygasłym ognisku, kiedy podeszła do niego,
zauważyła że śpi, zaczęła go budzić. Kilkakrotnie mówiła:
„ Jozuś śpis, Jozuś śpis”. Niestety syn spał już snem wiecz-
nym. Matka w końcu sama opadła z sił i wypowiedziała ostat-
nie słowa: „Jozek to ty już na wieki śpis”. Tym słowem Spisz
nazwano później region, na którym zasnął znany baca Jozek.
Na przestrzeni dziejów Spisza w dokumentach znajdujemy
następujące nazwy: Scepusia, Spiż, Szepes, Spisz.
W 1209 roku po raz pierwszy w dokumentach pojawi-
ła się pierwsza wzmianka o Spiszu. Król Węgier Andrzej II
przekazał spiskiemu prepozytowi Adolfowi i jego siostrze
ziemie między Tatrami Wysokimi, rzeką Poprad i osadą Ża-
kovce. Adolf wywodzący się z rodu Berzewiczych otrzy-
mał posiadłości majątkowe za wierną służbę. Reprezentował
bowiem króla w poselstwach do cesarza, papieża i wład-
ców ówczesnej średniowiecznej Europy. Po śmierci Adol-
fa –pierwszego prepozyta Spiskiej Kapituły, nadane ziemie
przez króla odziedziczyli jego siostrzeńcy: Rykolf i Herman.
Węgrzy na początku XIII wieku przesunęli północną grani-
cę swojego państwa. Spisz Środkowy odpadł od Królestwa
Polskiego na rzecz Korony św. Stefana. Wraz z przyby-
ciem Węgrów rozpoczęła się kolonizacja środkowego Spi-
sza, ośrodkiem tej działalności stały się Wielka Łomnica
i Hunsdorf-Huncovce nad Popradem. Osadnikami w prze-
ważającej części byli Niemcy. Było to wynikiem bezpośred-
niego sąsiedztwa krain Rzeszy niemieckiej oraz związków
pokrewieństwa jakie się zawiązały pomiędzy dynastią Ar-
padów a sąsiednimi książęcymi rodami niemieckimi. Żona
króla Andrzeja II Gertruda, rodzina Berzewiczych i Gorgey-
ów była pochodzenia niemieckiego.
W ramach obchodów 800 - lecia Spisza odbyło się sze-
reg wystaw, koncertów, w które włączyły się muzea w Sta-
rej Lubowli i Lewoczy. Została też zorganizowana mię-
dzynarodowa konferencja w Żakovcach w dniach od 26.09
– 28.09.09r. Powód wybrania tej miejscowości był nieprzy-
padkowy. W dokumencie z roku 1209 jest wymieniona osa-
da Izakowce. Nazwa pochodzi najprawdopodobniej od zało-
życiela – zasadźcy Izaaka. Z czasem została przekształcona
na Żakowce. W miejscowości tej zachowały się ślady obec-
ności społeczności niemieckiej: gotycki kościół ( we wnę-
trzu można znaleźć na obrazach napisy w j. niemieckim)
i zbór protestancki, w którym obecnie mieści się cerkiew. Na
konferencji stronę polską reprezentowała dyrekcja Zamku
Dunajec w Niedzicy z pracownikami oraz prelegenci: Bo-
żena Mściwujewska – Kruk i Ryszard Kruk oraz Ryszard
Grzesik i Piotr Wierzbiczki. Wystąpienia historyków ze Sło-
wacji, Węgier, Polski, Niemiec i Francji dały obraz bogac-
twa dziejów Spisza. Elżbieta Łukuś
1209 - ŽAKOVCE - 2009
najstarsza wieś na Spiszu
Najstarsza wieś
na Spiszu
W roku 2009 mija 800 letnia rocznica pierwszej pisem-
nej wzmianki o najstarszej wsi na Spiszu o nazwie ŻAKOW-
CE. Życie w tej wsi zaczęło się zapewne znacznie wcześniej.
Z tej okazji kierownictwo administracyjne wsi wydało książ-
kę zredagowaną przez zespół pod kierownictwem doc. dra
Ivana Chalupeckiego zawierającą świadectwo historyczne-
go i kulturowego dziedzictwa Żakowiec. Książka nosi ty-
tuł „ OSEMSTOROĆNE ŻAKOWCE „W dniu 25.lipca
2009 w ogrodzie szkoły podstawowej w Żakowcach, za-
proszony przez mojego bratanka Jana ( sponsora ), uczest-
niczyłem w pikniku zorganizowanym dla obecnych oraz
byłych mieszkańców wsi ( potomków Niemców wysiedlo-
nych z Żakowiec pod koniec II Wojny Światowej – 1945 r.).
Okolicznościowe przemówienie będące w znacznym stop-
niu streszczeniem zawartości książki wygłosił po słowacku
i niemiecku jej główny redaktor doc. dr Ivan Chalupecky.
Zainteresowanym treścią książki podaję tytuły rozdzia-
łów oraz nazwiska ich autorów.
GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG