31
„Na Spiszu” nr 1-2 (70-71) 2009 r.
Pytlem na czele, z muzyką i przedstawicielami rodu Kuru-
ców. Tablicę odsłonili prezydenci Polski Lech Kaczyń-
ski i Węgier László Solyom, którym wręczono góralskie
ciupagi. Asystowała im Kompania reprezentacyjna Wojska
Polskiego oraz góralska muzyka. Prezydent Węgier, wrę-
czył srebrne medale za zaangażowanie w rozwój przyjaźni
polsko-węgierskiej Sylwestrowi Pytlowi, wójtowi gminy,
Bartłomiejowi Koszarkowi, dyrektorowi Domu Ludowego
oraz Janowi Kurucowi reprezentującemu bukowiański ród.
Medal otrzymał także Andrzej Przewoźnik przewodniczący
Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Po odsłonięciu
tablicy, uroczystości przeniosły się do Instytutu Węgierskie-
go w Warszawie. Na tablicy pamiątkowej znalazł się napis
po polsku i po węgiersku następującej treści:
Franciszek II Rakoczy (1676-1735) Książę Węgier
i Siedmiogrodu, pretendent do tronu polskiego. Przywódca
powstania węgierskiego (1703 -1711), walki o wolność naro-
dów Europy Środkowej. Po ucieczce z wiedeńskiego więzie-
nia do Polski w 1701 roku znalazł schronienie w tym domu.
Przebywał w Polsce także po upadku powstania. Umarł na
emigracji w Turcji. Górale w czasie całej uroczystości robili
duże wrażenie.
Ród Kuruców osiadłych w Bukowinie wywodzi się
z Rzepisk, gdzie osiadł żołnierz walczący w powstaniach
Rakoczego. Po węgiersku „kuruc” znaczy zarówno bun-
townik, powstaniec, jak i żołnierz. Osiadły w Rzepiskach
„kuruc” był nauczycielem, a jeden z jego synów przeniósł
się do Bukowiny. Ród Kuruców rozrastał się w Bukowi-
nie Tatrzańskiej, a składają się na niego Mitry, Francigosy,
Szczepani i Władusie. Jan Kuruc znany działacz i twórca
ludowy tłumaczy, że jego przodkowie wywodzą się z Sied-
miogrodu. Należy jednak pamiętać, że jeśli „kuruc” przy-
był do Bukowiny w Rzepisk, to znaczyło tyle co z Węgier,
bo „za wodą” były Węgry. Polscy Kuruce, czy Kurucowie
znaleźli się w Ameryce, a także w Bukowince na Słowacji,
miejscowości w gminie Drawce koło Spiskiego Czwartku.
Bukowinkę założyli przed 100 laty polscy górale z Bukowi-
ny, którzy podzielili się kupionym folwarkiem.
W tym roku po raz pierwszy odbędzie się w Polsce
w Bukowinie na Rusińskim Wierchu „Zjazd Kuruców”, na
który przybędą też ludzie mieszkający na Słowacji. Infor-
macja ta z pewnością zaciekawi wszystkich mieszkańców
Podhala, Spisza i Sądecczyzny, którzy noszą to nazwisko.
Według portalu WWW.moikrewni.pl w Polsce jest 429 osób
o nazwisku Kuruc i trudno stwierdzić, czy jest to jedna
rodzina. Zamieszkują oni w 28 różnych powiatach i mia-
stach. Najwięcej zameldowanych jest w Nowym Targu,
a dokładnie 144. Dalsze powiaty/miasta ze szczególnie dużą
liczbą osób o tym nazwisku Zakopane (85), Gorlice (25),
Dzierżoniów (25), m. Legnica (19), Złotoryja (15), Nowy
Sącz (14), Przeworsk (11), Krosno (9) i Kłodzko z liczbą
wpisów 8.
Nie ulega wątpliwości, że Franciszek Rakoczy który
ogłosił detronizację Habsburgów stworzył własną armię
i organizował przeciw nim kolejne powstania na Węgrzech,
przeważnie na terenach współczesnej Słowacji. W jego armii
byli też liczni żołnierze innych narodowości. Na Rzepiskach
raczej nie osiedlił się rodowity Węgier, tym bardziej że był
nauczycielem, bowiem bariera językowa, co wiemy z do-
świadczenia jest ogromna. Argumentem dodatkowym jest
rozpowszechnienie nazwiska „Kuruc” na południu Polski,
którego źródło należy kojarzyć raczej z osobami biorącymi
niegdyś udział w powstaniu Rakoczego. Na początku wspo-
mniałem o Derenku i wydawałoby się, że oba przypadki
osadnicze nie mają ze sobą związku. A jednak!
Jak pisze Krystyna Hrycyk choć nie ma pewności co
do genezy polskiego osadnictwa na tym terenie, niektórzy
sądzą, że wiąże się ono z walkami pod wodzą Rakoczego.
W 1711 roku grupa Polaków, ocalała z oddziałów rozbitych
przez Austriaków, osiedliła się w wyludnionej w wyniku
szalejącej rok wcześniej epidemii cholery wsi węgierskiej,
która według ówczesnych źródeł nosiła nazwę Deryn/Deren.
Dziś to miejsce nazywa się Derenk – leży tuż przy granicy
ze Słowacją, obok drogi do słowackiej wsi Silicka Jabloni-
ca. Inni historycy twierdzą, że osadnicy polscy pochodzący
z przeludnionych i przymierających głodem wsi pogranicza
Spiszu i Podhala zostali tu sprowadzeni przez Eszterhazych
i w 1717 roku otrzymali od nich przywilej osadniczy. Przy-
byli więc za chlebem, przynosząc południowo-małopolską
gwarę.
Jan Budz
Mapa występowania nazwiska Kuruc w Polsce
