21
„Na Spiszu” nr 1-2 (70-71) 2009 r.
Moja wieś Niedzica
w latach 1939-1945
O wojnie mówiono już latem 1939. W sierpniu tego roku
w Domu Ludowym w Łapszach Niżnych stacjonuje Kampa-
nia Rezerwy 1-szego Pułku Strzelców Podhalańskich / 1PSP/.
W Niedzicy wzdłuż drogi od zabudowań dworskich w kierunku
rzeki Dunajca lasem kopano rowy strzeleckie oraz budowano
zasieki z drutu kolczastego. Wycięto wszystkie przydrożne
drzewa na drodze wiodącej do strażnicy KOP. Tymczasem już
pod koniec sierpnia po stronie słowackiej daje się zauważyć
koncentracje wojsk niemieckich.
1-szego września 1939 wojska niemieckie wkraczają do
Polski, od Wielkiej Frankowej do Kacwina, od Osturni do Łap-
szanki, od Podspadów do Jurgowa i od Spiskiej Starej Wsi do
Niedzicy. W sobotę 2-go września od
Kacwina wkraczają wojska słowackie.
Zarówno zasieki drutu kolczastego jak
i rowy strzeleckie nie zostały wyko-
rzystane i nie stanowiły przeszkody
dla wojsk niemieckich.
Kampania Rezerwy 1.PSP wyco-
fała się lasami w kierunku Falsztyna
w Gorce. Niemcy biorą do niewoli ran-
nego w nogę d-cę Kampanii Rezerwy
1.PSP i wywożą go na samochodzie
pancernym. Wobec tego iż most na
Dunajcu pod zamkiem w Niedzicy był
wysadzony, Niemcy budują drewniany
prowizoryczny most do Sromowiec
Wyżnych i w ten sposób mają otwartą
drogę na Nowy Targ i Szczawnicę. Za
udzieloną pomoc przeciwko Polsce;
Hitler oddaje Spisz pod administrację
słowacką. Już w połowie września do
wiosek na Spiszu wkraczają cywilne
władze administracji Słowacji. Są to
tzw. „notarowie gminni”, kierownicy
poczty, nauczyciele, policja. Kościoły
na razie nie są obsadzone słowackimi
księżmi. Proboszcz wsi Niedzica ks. Jó-
zef Świstek odprawia nabożeństwa bez
głoszenia kazań. Rozpoczyna się nauka szkolna. Kierownikiem
szkoły ludowej w Niedzicy jest J. Krempasky, a nauczyciele
to : Maria Bombarova, Elena Figlowa, J. Gomboś i St. Kost-
ka. Od roku szkolnego 1941/42 kier. Szkoły zostaję Rudolf
Doćolamansky. Pierwszymi posunięciami administracyjnych
władz było usuwanie polskich symboli i tablic z budynków
publicznych. W szkole usuwano polskie książki, które palono.
Książki klasyków; Mickiewicza, Słowackiego, Żeromskiego,
Morcinka, Przerwy-Tetmajer pakowano i wysyłano do tłuma-
czenia na język słowacki. Lekcje odbywały się w języku sło-
wackim. Dzieci tym językiem posługiwały się mało sprawnie,
wobec czego zabroniono posługiwać się językiem gwarowym,
dlatego przerwy szkolne były milczące. Po przybyciu proboszcz
słowacki ks. Kubala nakazuje oddawanie polskich modlitew-
ników za modlitewniki słowackie. Wprawdzie wioski spiskie
nie były okupowane w dosłownym tego słowa znaczeniu, gdyż
pozornie były zachowane swobody obywatelskie. By zyskać
przychylność mieszkańców jesienną 1941 spiskie wioski
odwiedza prezydent Republiki Słowackiej ks. dr. Józef Tiso,
który w Niedzicy odprawił Mszę św. przy pomniku poległych
w I-szej wojnie światowej obywateli wsi. Zaczynają się próby
ożywienia kulturalnego. We wsi istnieje karczma u A. Szew-
czyka z bilardem i kręgielnią. Z inicjatywy nowego proboszcza
Ks. M. Kubiciaka zostaje zbudowany Dom Ludowy ze sceną
na przedstawienia. Kierownik poczty organizuje klub sportowy,
którego celem jest gra w piłkę nożną.
Działania te były podyktowane odwróceniem uwagi od
spraw politycznych. W latach następnych młodszych mężczyzn
wcielano do armii słowackiej, i po przeszkoleniu wysyłano
ich na front wschodni. Z żołnierzy pochodzących ze Spisza
i Orawy utworzono tzw.„Rychlu Divizju’’ czyli Dywizję Szyb-
kiego Reagowania. Oddział ten w walkach dotarł aż do Morza
Azowskiego. Zima 1942-43 była
przełomem w tej wojnie. Wschodni
front się załamał. Pod Stalingradem
6-sta armia feldmarszałka Friedricha
Paulusa dostała się do niewoli.
Okres lat 1943-1944 jest okre-
sem trudnym dla mieszkańców wsi.
Latem zmuszono mieszkańców do
podjęcia prac przy kopaniu okopów
na przedpolu Łapsz Wyżnych. W tym
czasie zakazano np. omłotów we wła-
snym zakresie. Sprowadzano do wsi
młocarnię wielofunkcyjną a wraz nią
komisarza, który w czasie omłotów
w poszczególnych gospodarstwach
zapisywał ilość uzyskanych z omło-
tów zbóż. Urzędnik gminy wyznaczał
ile dany gospodarz ma przeznaczyć na
zasiew, ile na paszę, ile na przemiał.
Nadwyżkę należało odsprzedać pań-
stwu. Zakazano również uboju trzody
bez zezwolenia. Rocznie można było
uzyskać zezwolenia na ubój jednej
sztuki trzody. Każde gospodarstwo
musiało odsprzedać jedną sztukę
bydła, oraz 500 kg ziemniaków z 1ha.
Zarządzano również zaciemnienie
budynków, wprowadzono godzinę
policyjną. 29 sierpnia 1944r. wybucha Słowackie Powstanie.
W skutek godziny policyjnej w wigilię Bożego Narodzenia, tzw.
„Pasterka” odbyła się wieczorem o godzinie 18-stej.
Po Nowym Roku 1945 do wsi przybyła duża ilość wojsk
niemieckich, wycofujących się na zachód. Część tych wojsk
zajmuje okopy w Łapszach Wyżnych, wraz z wojskami wę-
gierskimi. Ostatni żołnierze niemieccy zakładają na słupach
telegraficznych ładunki wybuchowe. Wycofują się wysadzają
tartaki we wsi, oraz słupy wzdłuż drogi do Łapsz Niżnych.
W nocy z 23-na 24 stycznia 1945 pojawiają się zwiadowcy
Czerwonej Armii pytając„Kuda Giermaniec’’. Rankiem nad-
chodzą liczne oddziały wojsk radzieckich, pojawiają się czołgi.
To znak, że zbliża się koniec wojny na tym terenie, a z nim
wolność. Jaka będzie?
Andrzej Chmiel, Niedzica-Zakopane
Takie „gotowce” podpisywali mieszkańcy
okupowanych wsi w pierwszych dniach
września 1939 r.
