„Na Spiszu” nr 1-2 (70-71) 2009 r.
18
t
aDeusz
M. t
rajDos
Zapomniane osiedle
w Pieninach Spiskich
W czasie wędrówki po Spiszu w 1956 r. Hanna Pieńkowska i Tadeusz Sta-
ich natrafili na pewne ustronne miejsce przy szlaku turystycznym wiodącym
grzbietem Pienin Spiskich, kilkaset metrów od wierzchołka Cisówki. Ujrzeli
„dużą, jasną polanę z widocznie zarysowaną linią prostokąta”, a następnie do-
strzegli „zielem porośnięty kamienny mur wystający nad powierzchnię łąki”
1
.
Wiedzieli od pewnej gospodyni z Kacwina, że „Niedziccy grafowie postawili
tutaj przed stu laty osobny „letni” dwór...wznoszony rękami zelorzy i od nich
przeklęty; spalić go miał „ognisty deszcz”, piorun, i to piorun „z jasnego nieba”.
Po dziesięciu latach Józef Nyka przypomniał opowiadanie cytowanych autorów,
dodając, że stał tam wedle podań „dwór pański na lato” na sztucznie usypanej
platformie
2
. W miejscu tym pozostała do dzisiaj duża szopa na siano, a w koń-
cu minionego stulecia na pochyłym stoku polany przy zagajniku wzniesiono
mały, drewniany domek myśliwski. Z jego tarasu roztacza się prześliczny wi-
dok na Magurę Spiską i Tatry. Polana nosi charakterystyczną nazwę „Majerz”
od niemieckiego słowa „Der Meier” -folwark. Tak nazywano wszelkie grunty
orne, obszary leśne i łąki, należące do gospodarstw dworów szlacheckich, tak-
że tereny folwarczne po uwłaszczeniu w 1848 r. Wspomniany Majerz był więc
leśną posiadłością właścicieli Zamku Niedzickiego. Nie wiemy, jak wyglądał
ten dwór. Pieńkowska i Staich snuli przypuszczenie, że stanowił „rodzaj duże-
go pawilonu”. Jeśli rzeczywiście spłonął od pioruna, był zapewne budynkiem
drewnianym na podmurówce.
Schematyzmy diecezji spiskiej, publikowane co roku w XIX w., podają
nieco więcej wiadomości o tym zakątku, nazwanym urzędowo „Educillum Ci-
szowka”
3
. Okazuje się, że ten nieduży teren „pański” po wzniesieniu dworu był
1
H.Pieńkowska, T.Staich, Drogami skalnej ziemi, Kraków 1956, s.379.
2
J.Nyka, Pieniny, przewodnik turystyczny, Warszawa 1966, s.180.
3
Schematismus almae dioecesis Scepusiensis pro Anno...[edycje coroczne], w latach 80-
zamieszkiwany cały rok, a nie tylko
latem, jednak nie przez rodzinę wła-
ścicieli, lecz przez siłę roboczą- żela-
rzy i służbę folwarczną. A zatem przy
dworze stanęła jakaś drewniana ofi-
cyna lub chałupa z zapleczem gospo-
darczym, gdyż państwo z Zamku nie
dopuściliby służby do mieszkania we
własnych izbach. Ze schematyzmów
odkrywamy też chronologię istnienia
osiedla Cisówka. Egzystowało krótko
- między 1885 a 1893 r. Dwór wznie-
siono zatem w 1884 lub 1885 r., a pio-
run dokonał swego dzieła najpóźniej
w 1894 r. W tymże roku odnotowa-
no, że osiedle Cisówka jest opusto-
szałe. W latach następnych nie ma już
o nim mowy. Schematyzmy podają, że
w latach 1886, 1890 i 1891 mieszkało
w osiedlu stale osiem osób dorosłych,
w 1885 r. - cztery, w 1887 r. - pięć,
w latach 1888 i 1893 - sześć, a w 1892
r. - dwie. Ciągła płynność zasiedlenia
wynikała niewątpliwie z poleceń i do-
raźnych interesów dziedzica. Kiero-
wał tam zapewne młodych i wytrwa-
łych parobków i tzw. sługi dworskie
(węg. „szolga”). Z wiadomości z 1888
i 1891 r. wynika, że w osiedlu Cisów-
ka mieszkało dwoje dzieci w wie-
ku szkolnym. A więc osadzono tam
przynajmniej jedną rodzinę żelarską.
Wszyscy mieszkańcy Cisówki dekla-
rowali wyznanie rzymsko-katolickie.
Bytowali tam zatem jedynie wieśnia-
cy z Podzamcza Niedzickiego. Trzeba
wreszcie wspomnieć o pomysłodaw-
cy budowy dworu na polanie Ma-
jerz. W 1884 lub 1885 r. był nim bez
wątpienia Teodor (Tivadar) Salamon,
zm. 1898 r., właściciel zamku Dunajec
i gruntów folwarcznych w Niedzicy,
Falsztynie i Łapszach Niżnych
4
tych XIX w. wydawane w Lewoczy, w latach
90-tych w Spiskim Podgrodziu.
4
S.Kostka Michalczuk, Panowie na
Zamku Dunajec, Kraków 1998, s.37-38; idem,
Dzieje Zamku Dunajec w XIX i XX wieku, w:
Zamek Dunajec w Niedzicy, Niedzica 2006,
s.67; T.M.Trajdos, Mieszkańcy Zamku i Pod-
zamcza Niedzickiego w świetle metryk parafii
niedzickiej XIX w., w:Pogranicze polsko-
węgierskie od Orawy do Pienin w XIX i na
początku XX w., Szczawnica 2002, s.76.
Opuszczony obecnie dom dom mieszkalny rodziny Nalepków
w Pieninach Spiskich, fot. JK
