„Na Spiszu” nr 1-2 (70-71) 2009 r.
20
okupować Czechy i Morawy. Niemcy doradzili mu, aże-
by Słowacja usamodzielniła się. Tiso z porady skorzystał.
Po powrocie do Bratysławy 14 marca 1939 r. proklamo-
wał Republikę Słowacką. Niemcy zlikwidowali niepod-
ległość Czechów i ustanowili Protektorat Czech i Mo-
raw. 26 października 1939 r. Tiso został wybrany na
prezydenta republiki i naczelnego wodza armii słowackiej.
W miesiącach poprzedzających napaść na Polskę rząd
księdza Tiso zezwolił Niemcom na wprowadzenie do ob-
szaru słowackiego ich wojsk, które zajęły tereny w po-
bliżu polskiej granicy. W błyskawicznym tempie zbudo-
wano tu lotniska polowe, bazy materiałowe, stanowiska
dla ciężkiej broni, parkingi dla pojazdów pancernych.
Słowacy podjęli zakrojone na szeroką skalę działania mobi-
lizacyjne. 29 sierpnia z Głównego Dowództwa Wojskowego
utworzono Dowództwo Armii Polowej w Spiskiej Nowej Wsi,
z ministrem obrony narodowej gen. F. Čatlosem na czele.
1 września 1939 r., bez wypowiedzenia wojny, słowacki Kor-
pus Armijny w sile trzech dywizji piechoty o kryptonimach
„Janosik”, „Razus” i „Skultety”, wchodzących w skład
nowo utworzonej grupy operacyjnej, oraz oddziałów Gwar-
dii Hlinki, zgrupowania „Kalinčak” i własnego lotnictwa
w sile dywizjonu, uderzyły na granice bronione przez Armie:
„Kraków” i „Karpaty”. 1 dywizja pod dowództwem gen.
A. Pulanicha 1 września rozpoczęła atak w kierunku Spiska
Bela – Nowy Targ. Po trzech dniach bojowych osiągnęła li-
nię Nowy Targ – Maniowy, a w następnych dniach główne
siły dywizji kontynuowały natarcie w kierunku Ochotnica
– Tymbark. Od 8 września aktywnie wsparła je swymi dzia-
łaniami na odcinku Medzilaborce – Sanok 3 dywizja dowo-
dzona przez płk. Sztabu Generalnego A. Malára, która 11
września osiągnęła linię Bukowisko – Kluszane – Baligród
– Cisza. Natomiast jednostki 2 dywizji – dowodzone przez
płk. J. Imro, a od 5 września przez gen. A. Čunderlika – do-
tarły na tereny Bardejów – Świdnik, gdzie przygotowywały
się do ataku na linii Bardejów – Gorlice i Bardejów – Nowy
Sącz, nie włączały się jednak do działań bojowych, gdyż nie-
mieckie dowództwo wprowadziło własne jednostki. 2 dywi-
zji przypadło zadanie „oczyszczania” oraz zabezpieczenia
zdobytych terytoriów od granic aż po linię Lesko – Sanok –
Rymanów – Krosno. Od 16 września 2 dywizja została zastą-
piona przez jednostki Szybkiej Grupy dowodzonej przez płk.
Imro, która kontynuowała powierzone jej zadania. W ten oto
sposób wojska słowackie przemieściły się w poszczególnych
kierunkach o 30 – 60 km w głąb terytorium Polski.
Doszło do krwawych walk na obszarze Podhala, w Pie-
ninach, nad Dunajcem, w pobliżu Tylmanowej. Polacy bo-
hatersko walczyli z najeźdźcami. Po obydwu stronach padali
zabici i ranni. Oddziały polskie nie były w stanie powstrzy-
mać przeważających sił niemieckich i słowackich. Zdarza-
ło się wówczas maltretowanie, a następnie rozstrzeliwanie
wziętych przez Słowaków do niewoli polskich żołnierzy, co
w świetle przepisów konwencji haskiej i genewskiej stano-
wiło zbrodnię wojenną. 21 listopada mija kolejna rocznica
paktu, który w 1939 r. w imieniu III Rzeszy podpisał von
Ribbentrop, a w imieniu Słowacji – jego odpowiednik Matus
Cernak. Aktem tym panowie podzielili Polskę. W ten sposób
Słowacja księdza Tiso stanęła w jednym szeregu z Hitlerem
i Stalinem. 21 listopada 1939 r., kanclerz Rzeszy niemieckiej
Hitler oraz prezydent Republiki Słowackiej ks. prałat Józef
Tiso, za pośrednictwem swoich pełnomocników: ministra
spraw zagranicznych Joachima von Ribbentropa oraz amba-
sadora nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego Słowacji
Matusa Cernáka, zawarli umowę międzynarodową. Nie cze-
kając na wymianę dokumentów ratyfikacyjnych, armia, żan-
darmeria i administracja słowacka przystąpiły do depoloni-
zacji Spisza i Orawy. Polaków rugowano z urzędów, ze szkół,
rozpoczęto także prześladowania polskiego duchowieństwa
katolickiego. Administracja słowacka, na przełomie listo-
pada i grudnia 1939 r., zapoczątkowała akcję pozbawiania
Polaków, Żydów i Romów zamieszkałych od stuleci na Spi-
szu i Orawie, ekonomicznych podstaw bytu. We wszystkich
zajętych miejscowościach publicznie palono polskie książ-
ki, w tym również książki do nabożeństwa, flagi i chorągwie
kościelne, identycznie jak postępowali Niemcy na terenach
wcielonych do Rzeszy. Zakazano posługiwania się językiem
polskim w szkołach, kościołach i urzędach. Zdzierano pol-
skie napisy na ulicach i sklepach. Funkcjonariusze pań-
stwowi, wojskowi i policjanci wyszydzali i poniżali polskie
symbole narodowe. Na cmentarzach urządzano „pogrzeby
Polski”.Ciąg dalszy w następnym numerze „Na Spiszu”
Dr Jacek E. Wilczur historyk, politolog, wykładowca
akademicki, kierownik Zespołu Badawczo-Naukowego do
dziejów okupacji radzieckiej i niemieckiej wschodnich ziem
Rzeczypospolitej.
Prezydent Słowacji Jozef Tiso (pierwszy z prawej), poseł
słowacki w Berlinie Matusz Cernak (za Tiso pierwszy
z prawej) przechodzą przed frontem kompanii honorowej.
Widoczny również minister spraw zagranicznych III Rzeszy
Joachim von Ribbentrop (z lewej), źródło: audiovis.nac.gov.
pl/haslo/284:5/ (Narodowe Archiwum Cyfrowe)
