background image
23
„Na Spiszu” nr 3 (60) 2006 r.
Sebastianowi Chowańcowi (dziadkowi ks. Prof. Józe-
fa Tischnera) marzyło się - być może pod wpływem tego,
co zobaczył w Ameryce - żeby dzieci zdobyły wykształ-
cenie. Kiedy w latach 1897-1898 zjawili się w Jurgowie
krakowscy „studanci", chętnie udzielił im gościny. Po la-
tach, za namową jednego z nich, Leona Szkockiego, posłał
najstarszego syna do Zakładu ks. Siemaszki w Krakowie,
żeby mógł tam skończyć gimnazjum. Józek Chowaniec
miał piękny charakter pisma, ale serca do nauki nie miał
(w poprzednim numerze Na Spiszu o przygodach szkol-
nych Józusia zamieściliśmy wesołą gadkę napisaną gwa-
rą przez ks. Józefa Tischnera). W trzeciej klasie zdecydo-
wał się rzucić szkołę. Gdy Szkocki przyjechał do Jurgo-
wa, żeby zabrać chłopca z powrotem, ten wlazł na rosną-
cy przed domem wysoki smrek. (Z powodu tego smreka
o domu Chowańców mówiło się, że się idzie „do Go-
golicka spod smyrecka". Kiedy „smyrecek" się złamał,
zaprzestano też używać rodowego przydomka zamiast
o „Gogolicku" mówiło się o „Krzystynioku" - od imienia
Krystyny; wiedziano, kto w małżeństwie Chowańców ma
głos decydujący...) Gość położył się pod drzewem, pewny,
że chłopak wcześniej czy później osłabnie i zejdzie na dół.
„Jo cie przetrzymiem, Skocki!" - darł się z góry Józek.
I przetrzymał. Sebastian oddał potem syna do Bukowiny,
żeby się uczył na bacę. Ale i tam chłopak nie zagrzał miej-
sca. W końcu został „sklepnikiem", woził towar z Kież-
marku i Nowego Targu i nie powodziło mu się źle.
Synowie Chowańca - prócz Józka byli jeszcze Woj-
tek i Sobek (Sebastian) - zostali na gospodarce. Ale cór-
ki - Marysia, Weronka i Krysia - chciały się uczyć. Przed
I wojną szkoła powszechna w Jurgowie mieściła się
w dwóch małych budynkach; w jednym młodsze klasy
uczył miejscowy organista, w drugim ze starszymi miał
zajęcia wykwalifikowany nauczyciel. Z uwagi na prace
w gospodarstwie rok szkolny rozpoczynał się pod koniec
października, a kończył niekiedy już w kwietniu. Wieś na-
leżała wówczas do Królestwa Węgierskiego i nauka od-
bywała się w tym języku. W pierwszej klasie trzeba się
było nauczyć hymnu państwowego i węgierskiego pa-
cierza (Weronka - która miała dziesięć lat, gdy wybuchła
wojna - do końca życia zapamiętała jego słowa). Uczo-
no się metodą paznokciową, wielokrotnie powtarzając na
głos dane zdanie aż do momentu, kiedy uczniowie wbili
je sobie w pamięć. Pisano rysikami na tabliczkach - jed-
na strona była liniowana, druga w kratkę. Zeszyty, pióra
i atrament pojawiły się dopiero w czasie I wojny.
Krzystynioki z Jurgowa
O Sobku Chowańcu
i jego rodzinie – ciąg dalszy
W 1918 roku, po powrocie ojca z frontu, trzy Chowań-
cówny pojechały do Oświęcimia, do szkoły prowadzonej
przez siostry serafitki. Starsze straciły przez to kilka klas,
ale uczyły się teraz w języku polskim. Opłaty za szko-
łę nie były wysokie, można było płacić zbożem, a nawet
własną pracą. Warunki w internacie — podobnie zresztą
jak w klasztorze - były surowe; jadało się niewiele, bra-
kowało łazienek, nieczystości wynosiło się w wiadrach.
Dla dziewcząt ze wsi nie były to jednak jakieś szczegól-
ne niewygody. Serafitki miały na Podhalu wiele domów
i chętnie przyjmowały dziewczyny z tych stron, licząc,
że niemała część z nich wstąpi później do zakonu.
Delegacja górali spiskich przy grobie wnuka Sebastiana
Chowańca z Jurgowa - ks. prof. Józefa Tischnera
w piątą rocznicę Jego śmierci
Pierwsza zdecydowała się na to najstarsza i najład-
niejsza z córek Sebastiana Chowańca: Marysia; przyjęła
w zakonie imię Benigna. Uzdolniona artystycznie (pięknie
grała na organach i malowała), spodziewała się, że prze-
łożone pozwolą jej na dalszą naukę. Tak się nie stało, ale
w późniejszych latach te niespełnione marzenia sprawi-
ły, że wiele jej wychowanków pokończyło wyższe studia.
Obdarzona silną osobowością — była dla swoich rodzo-
nych sióstr ogromnym autorytetem.
Weronka i Krysia postanowiły jednak zostać na-
uczycielkami. Krysia skończyła seminarium nauczyciel-
skie w Kętach i poszła pracować do szkoły w Brzegach
- wsi oddzielonej od Jurgowa rzeką Białka. Nie było tam
zbyt bezpiecznie: młoda, samotna dziewczyna dla obro-
ny przed niepożądanymi gośćmi trzymała w domu pisto-
let. Romantyczna wersja jej losów mówi, że zakochała się
w pewnym wojskowym, on musiał wyjechać, ona nie chcia-
ła, rozstali się, lecz uczucie było zbyt silne - i w efekcie
w połowie lat 30. także wstąpiła do serafitek (została sio-
strą Swiętosławą). Może to i prawda, bo Krystyna zaczę-
ła już nawet kupować materiał na budowę domu w Jurgo-
wie. Jedno nie ulega wątpliwości: miała w sobie ciepło i
delikatność, które przyciągały mężczyzn. - Spodobała się