„Na Spiszu” nr 3 (60) 2006 r.
20
nych aż 24 parafian. Inna groźna zaraza to cholera, która
w 1831 roku zabrała 68 mieszkańców w tym 5 żołnie-
rzy. W 1873 roku w parafii łapszańskiej zmarło na cho-
lerę aż 90 osób, w jednym dniu 24 sierpnia życie straci-
ło 10 osób.
Wiele rodzin łapszańskich na trwałe wpisało się
w dzieje tej miejscowości. Z rodziny założycieli Łapsz
pochodzi żyjący na przełomie XVII/XVIII w. dr filozo-
fii, biskup Franciszek Łapszański. Zaś z rodziny Habe-
rów wywodzi się inspektor szkolny w II Rzeczypospo-
litej Wendelin Haber oraz profesor Józef Wiśmierski za-
mordowany przez słowacką bojówkę podczas akcji plebi-
scytowej w 1920 roku. Z rodziny Stanków pochodzi Józef
Stanek „Lis” członek AK, kurier z okresu II wojny świa-
towej, który poległ na trasie Spisz- Budapeszt, Dominik
Stanek także kurier oraz ksiądz Józef Stanek „Rudy”, któ-
ry zginął śmiercią męczeńską w Powstaniu Warszawskim
1944 roku i został wyniesiony przez papieża Jana Paw-
ła II na ołtarze w 1999 roku . Obecnie prowadzi się jego
proces kanonizacyjny.
W Łapszach Niżnych gościło wielu wybitnych lu-
dzi między innymi kardynał Karol Wojtyła i były prezy-
dent Lech Wałęsa.
Łapsze Niżne, 9 XII 1995 r., fot. J. Budzyński
W Łapszach znajduje się kilka zabytków. Do najstar-
szych należą: kościół parafialny pod wezwaniem świę-
tego Kwiryna z XIV wieku, przebudowany na początku
XVII wieku, kapliczka przydrożna świętego Antoniego
z krzyżem bożogrobców na szczycie z 1903 roku, kapli-
ca świętej rodziny na cmentarzu grzebalnym z początku
XX wieku oraz budynek „Starej Szkoły” z 1904 roku.
Łapsze Niżne zawsze były uważane za ostoję pol-
skości. Świadczą o tym wspomniane wcześniej wydarze-
nia. Działania miejscowej inteligencji doprowadziły do
utworzenia na Spiszu pierwszej po II wojnie światowej
polskiej organizacji społeczno-kulturalnej. Na czele po-
wstałego w 1974r. Oddziału Spiskiego Związku Podha-
lan stanął Władysław Kowalczyk, dwa lata później utwo-
rzono w Łapszach regionalny zespół „Spiszacy”. Kierow-
nictwo nad nim objęła miejscowa nauczycielka – Lud-
miła Kowalczyk. W 1984r. powołano do życia dziecięcy
zespół regionalny „Mali Spiszacy”. Obecnie prowadzo-
ny jest przez nauczycielkę Bogumiłę Pirchałę wywodzą-
cą się z rodu ks. Józefa Stanka. W 1990r. powstało kolej-
ne stowarzyszenie społeczno-kulturalne- Związek Pol-
skiego Spisza, a w 1991r. zaczęło wychodzić pierwsze
spiskie pismo regionalne „Na Spiszu”. Pierwszym preze-
sem Stowarzyszenia i redaktorem naczelnym został tak-
że nauczyciel i dyrektor miejscowej szkoły - Julian Ko-
walczyk. Obydwa stowarzyszenia i zespoły oraz pismo
funkcjonują do dziś.
W Łapszach Niżnych istnieje od XVII w. szkoła, któ-
rej tak wczesne powołanie, odnotowane zresztą w kroni-
kach parafialnych, zawdzięczają łapszanie wspomnianym
administratorom kościoła – bożogrobcom. Do 1904r. mie-
ściła się na „plebani”, od 1904r. w świeckim budynku, zaś
od 1999r. w nowym wyposażonym w dużą salę sporto-
wą. Jest też w Łapszach: gminne gimnazjum, gminna bi-
blioteka publiczna, urząd gminy, Ośrodek Zdrowia, urząd
pocztowy, Gminna Spółdzielnia, funkcjonuje tu sieć spół-
dzielczych i prywatnych sklepów i zakładów usługowych,
działa tu klub piłkarski „Krokus”.
We wsi działa także od ponad 100 lat Orkiestra
Dęta, która uświetnia uroczystości kościelne i świeckie
z kapelmistrzami: Stanisławem Pirchałą i Stefanem Ma-
jerczakiem na czele oraz Ochotnicza Straż Pożarna. Po-
dobnie jak w każdej spiskiej wsi działa tu Spółka Leśna
„Urbar”, która zarządza wiejskim lasem czy też spółka
pastwisk i łąk - hala wypasowa „Głębokie”.
Julian Kowalczyk
Spiszacy na uroczystościach odsłonięcia pomnika
łapszanina, patrona szkoły - bł. ks. Józefa Stanka,
Warszawa 23.09.1994 r.
