„Na Spiszu” nr 2 (56) 2005 r.
14
1. Z widoku gór (Tatr), horyzontu:
- góry blisko (powietrze przejrzyste) to zapowiedź zmiany po-
gody na deszczową, zwłaszcza gdy są tak blisko, że widać
polany zielone na Hawraniu i Muraniu,
- gmy sie w dolinak dźwigajóm w góre, gma wre nad potokami
i groblami to oznaka dłuższej niepogody,
- gmy smujóm się w górak, tak jakby ni mogły się
u
oderwać
u
od scitók, niektórzy mówią poetycko, że Hawrań fajke ku-
rzi ! Kie przi tym parno – to oznaka zmiennej i burzowej
pogody,
- wał chmur na górami i ciepłe powiewy od gór to oznaka wia-
tru halnego, ale też zapowiedź że na trzeci dzień poleje,
- Ćma w Pińcistwak (wiater z zachodu) to oznaka, że do godzi-
ny czasu będzie deszcz (burza) w dolinie,
- Ćma nad Hawraniym (błyskawice, zmiana wiatru na połu-
dniowo –wschodni), to oznaka że już za pół godziny będzie
ulewa z burzą
2. Z zachowania ptaków i zwierząt:
- koguty pieją w ciągu dnia a kury się iskają, to zapowiedź
deszczu,
- jaskółki latają wysoko to pogoda, nisko - to deszcz,
- pszczoły się roją i są złe – a kie jesce ślypcie uparcie gryzóm
to - znak zbliżającej się burzy,
- wrony gromadzą się i pasą na polach - to zapowiedź dłuż-
szych opadów,
- bocónie (bociany) wysoko kołują na niebie to oznaka psoty,
- psy, psi nie fcóm iś do pola (nie chcą wyjść na zewnątrz)
i kulóm ogón, to choćby nie było grzmotu jest oznakóm,
ze nadchodzi burza,
3. Ze słonka i księżyca (miesióncka):
- gdy słonko przypieka i jest jakby jaskrawe, a na niebie gro-
madzą się chmury to niechybnie będzie burza. Zjawisku
temu z reguły towarzyszą ostro gryzącą muchy, ślypcie, lub
komary a zarazem wzmaga się ospałość ludzi i zwierząt.
- słonko o zachodzie płomiennym to pogoda, gdy zachodzi za
płot czarnych chmur to nadchodzi front deszczowy,
- kiedy księżyc jest w obwódce (aureoli) to zapowiedź deszczu.
Przysłowie: Miesióncek w kole, za dwa dni mokre pole.
4. Z wiatru, deszczu, grzmotu:
- Przysłowie: Raniyjsi dysc to staryj byby tóniec – czyli poran-
ny deszczyk jest krótkotrwałą zmianą pogody,
- Powicher, to wiatrowe wiry porywające siano i śmieci – mini
trąby powietrzne, są oznaką niechybnej burzy,
- silny wiatr pomimo pięknej pogody to oznaka jej zmiany.
Mówi się: Tyn wiater natardze do jutra dysca,
- Jak się łysko na zachodzie to przeleci krótko burza, jak się
łysko nad górami to będzie psota (niż bałkański z nad Morza
Czarnego),
5. Z chmur i wyglądu nieba:
- niebiesko – granatowe niebo wróży stabilną słoneczną po-
godę
- białe chmury kłębiaste po burzy to odznaka nadchodzącej
pogody, czarne chmury kłębiaste są odznaką zbliżającej się
burzy,
- nadchodząca z zachodu szaro - biała powłoka chmur, czasem
z drobnymi chmurkami to odznaka złej pogody.
Dosadne przysłowie: Kwaśne mlyko na niebie, pogoda się
poj....
6. Z dymu, mgły i rosy:
- dobra pogoda gdy dym idzie prosto do góry, gdy się snuje
i owija koło komina to wróży to niepogodę,
- jeśli po deszczu mgły snują się nad rzeką lub dolinkami gór-
skimi to będzie długo lało,
- jeśli przed wieczorem siado rosa to na drugi dzień pogoda,
zwłaszcza gdy wieczorem jest zimno,
- jeśli jest parno, to duża zawartość wilgoci na pewno nie wró-
ży pogody,
7. Z pogody w prorocze dni:
- zwłaszcza 12 dniu od św. Lucji do Bożego Narodzenia,
- Na Metarda kfapka (kropla) to cały rok kapka. (pokapuje,
czyli cały rok kropi)
- źle wróży na lato: kie Świynty Jón (24.VI) płace, czyli gdy
w Jana leje to będzie deszczowa pogoda. Dalej przysłowie
mówi, że kie go matka bosko nie utuli to be loło jaze do
świyntyj Ursuli.
Jeśli w Jana deszcz z rana ustanie to mówią: Jón był markotny
ale cosi poweseloł – co znaczy że po okresie niepewnej po-
gody lato przebiegnie pogodnie.
- W Pietra Pawła (29.06) rado leje – Pieter Paweł grziby sieje.
8. Z połamańca, ziajoka i lynia a nawet z zizanio do baby:
- „Połómańce” czyli osoby, które miały złamania w przeszło-
ści i przed zmianą pogody bolą ich kości, zwłaszcza w nocy
nie dają spać,
- „Ziajoki” to osoby ziewające, na które zbliżająca się zmiana
pogody wpływa zmniejszeniem sprawności fizycznej i spo-
wolnieniem reakcji.
- Ziewaniu towarzyszy nadmierne pocenie się i rozleniwienie.
To niezawinione lenistwo (lyń) szczególnie widoczne jest
u dzieci, które nie swoim zachowaniem są bardziej autentyczne
niż dorośli, którzy tego typu objawy zwalczają siłą woli,
- Znakiem zmiany pogody jest też nadpobudliwość niektórych
osób. Chłopy wtedy zizajóm do bob, co z reguły prowadzi
do zwady. Pewną zmianę pogody zwiastuje kłótnia wśród
kobiet z błahego powodu, czyli kie baby sie wadzóm.
Jeśli pytać się o pogodę, należy zwracać się raczej do męż-
czyzny (do chłopa), nietaktem w niektórych wsiach jest
rozpytywanie o pogodę płeć żeńską – czyli baby. Istotny
w tym wypadku jest pewien wydźwięk erotyczny, którego
nie będziemy wyjaśniać. Faktem jest, że pogodę przepowia-
da zawsze góral – gazda, nie spotyka się aby w tych spra-
wach wypowiadała się kobieta (baba).
JBK
Z czego mo¿na
przepowiadaæ pogodê?
