11
„Na Spiszu” nr 4 (54) 2004 r.
Z DZIEJÓW WSI
W źródłach dotyczących Krempach wzmianki o wsi
pojawiają się od 1439 roku (Rumbach – Kręty Potok,
miejscowy strumień wpływający do rzeki Białki).
Początkowo Krempachy znajdowały się w dobrach
Berzewiczych, od końca XVI wieku włączone do klu-
cza dunajeckiego pozostawały w częściowym władaniu
Poloscayów. Tutejszy kościół parafialny wzniesiono
na początku XVI wieku. U zmierzchu średniowiecza
i w pierwszej połowie XVI wieku na mapie osadniczej
Spisza w kluczu dunajeckim istniały m. in. Niedzica,
Kacwin, Frydman, Łapsze Wyżne, Dursztyn, Nowa Bia-
ła i Krempachy.
Wszystkie wymienione miejscowości miały organi-
zację prawa niemieckiego, ławy sądowe i sołectwa dzie-
dziczone zamieszkałe przez Polaków i spolszczonych
Niemców. Już od XV wieku na Spisz dochodziły od po-
łudnia nowe prądy religijne. Zbrojne oddziały husyckie
plądrowały Spisz. Próby wprowadzenia protestantyzmu
(XVI) nie ominęły Nowej Białej i Krempach.
W myśl zasady cuius regio eius religio zmuszono
poddanych do wyznawania luteranizmu, wypędzając ka-
tolików z kościoła parafialnego. Kościół wykorzystano
na zbór protestancki. Katolicy nie mogli pogodzić się
z innowiercami chociaż na obrzeżach wsi wybudowali
sobie świątynię. Spór rozstrzygnięto na korzyść katoli-
ków a protestanci musieli opuścić wieś (1655 r.). Sp. ks.
kanonik Stanisław Adamski nawiązał kontakty z potom-
kami protestantów. Zamieszkują oni obecnie wieś Hun-
kowce (między Kieżmarkiem a Popradem) na Słowacji.
Do 1857 roku (kiedy to zamek niedzicki i przylega-
jące doń wioski przeszły na własność Salamonów) rzą-
dzili wsią Horwathowie Poloscayowie.
Wraz z rekatolizacją węgierskich magnatów do
Krempach wraca wyznanie rzymsko-katolickie, do
którego była przypisana ludność polska. Odtąd Polacy
z Zamagurza trwali wiernie przy katolicyzmie wspierani
przez duszpasterstwo parafialne prowadzone w rodzin-
nym języku do początków XIX wieku wyłącznie przez
księży polskich. Zamek niedzicki i klucz dunajecki na-
leżał do starostów polskich jedynie przez kilkadziesiąt
lat. Kolejne zmiany w historii Krempach nastepują po
włączeniu pod pretekstem „kordonu sanitarnego” staro-
stwa spiskiego do Węgier. Stan ten przetrwał do końca
I wojny światowej.
Krempachy na przestrzeni XIX wieku wykazują
tendencję wzrostową. Przeważają rodziny wielodzietne
aż do 1865 roku, kiedy wieś nawiedziła zaraza, nazywa-
Krempachy
Prezentacje wsi spiskich
na przez miejscowych „pomorem”. W przekazie ustnym
przetrwała do dzisiaj tragedia tamtych lat. Ludność ma-
sowo opuszczała wieś. Były dni, że w kondukcie pogrze-
bowym niesiono nawet 4 trumny. Druga zaraza „cho-
lery” nawiedziła wieś w 1873 roku. Zmarło wówczas
98 osób. Długoletni ówczesny proboszcz Józef Dziu-
rilla, Słowak z pochodzenia, bardzo ofiarnie pomagał
mieszkańcom wsi w czasie zarazy. Leczył i opatrywał
chorych, służył spowiedzią i Wiatykiem. Śmiertelna za-
raza go nie ominęła. Zmarł 6 lipca 1873 roku w wieku
68 lat. Mieszkańcy wsi za ogromne zasługi wybudowa-
li mu tablicę pamiątkową. Wmurowano ją w kościele
św. Marcina nad schodami biegnącymi na dzwonnicę,
w miejscu pochówku kapłana.
Problemy narodowościowe polsko słowackie, które
odrodziły się po II wojnie światowej dały wyraz w nisz-
czeniu spuścizny polskiej. Na bazie nieporozumień ko-
muniści zdążali do zamknięcia kościołów i do skłócenia
ludzi na tle narodowościowym. Dochodziło do różnego
typu szykan. Poprzez listy duszpasterskie interweniował
kardynał Karol Wojtyła. Nawet tablica zniknęła z mu-
rów kościoła ( 1965 r.). Dziwnym zbiegiem okoliczno-
ści żeliwna tablica odnalazła się podczas ścinki drzewa
ok. 4 km od wsi w lesie zwanym „Głęboń”. W 1998 roku
dokonano renowacji i tablica w języku polskim powróci-
ła na swe dawne miejsce.
ŻYCIE WSI
W Krempachach już od prawie 30 lat działa ośrodek
kulturalny. Początkowo prowadzony przez panią Ludmi-
łę Brzyzek a od 1994 roku przez p. Marię Krzysztofek.
Prowadzi on bardzo prężną działalność. Odbywają się
tam zebrania wiejskie, dyskoteki, zabawy, użycza go-
ścinności uczestnikom wesel. Dla dzieci i młodzieży or-
ganizowane są imprezy kulturalne, przeglądy i spotkania
(m. in. Opłatek dla emerytów i rencistów, Dzień Matki,
Dzień Dziecka, Dzień Babci i Dziadka, fasiangi).
Na scenie WDK wystawia się mini sztuki teatralne,
jasełka spiskie ( kółko teatralne „MRÓWA”).
