11
„Na Spiszu” nr 2 (63) 2007 r.
Triduum Paschalne
W
ielki Czwartek, dzień wieczerzy Pańskiej
i pierwszy dzień Triduum Paschalnego. W tym
dniu na pamiątkę pojmania Chrystusa są za-
mknięte dzwony. A więc do czasu rezurekcji czyli zmar-
twychwstania Jezusa, nie można używać dzwonów jako
głosu nawołującego wiernych do kościoła oraz nie uży-
wa się podczas nabożeństw organów. Śpiew w kościele
wykonuje się a capella
1
. „We Wielki Czwartek na Glo-
ria podczas mszy dzwonią wszystkie dzwony i dzwonki
wraz z sygnaturką, poczym dzwony zawiążą. Od tego cza-
su nie wolno nigdzie, ani w domu ruszyć dzwonkiem, ani
się śmiać, ani śpiewać. Skrzypce przez cały post wiszą na
szopie, by za dotknięciem ludzkiej ręki nie wydały dźwię-
ku. Wszystko pogrąża się w wielkim smutku”
2
.
Jeżeli zaś chodzi o zapowiedzi nabożeństw i nawo-
ływanie do modlitwy, to jest to czynione według starego
zwyczaju kleko-
tacami. Kleko-
tac czyli drew-
niana klekotka
lub rzegôtka,
należy do gru-
py instrumentów perkusyjnych wydających suchy dźwięk
przy uderzeniu młoteczkiem lub obracaniu. Chłopcy
w wieku od pięciu do około dwunastu lat, chodzą koro-
wodem po wsi i przy dźwiękach klekotek nawołują do
modlitwy tymi słowami:
„Idźcie ludzie do kościoła idźcie, idźcie,
Môwcie ludzie Anioł Pański, môwcie, môwcie.”
Między tekstami pojawia się znowu dźwięk instru-
mentów. Chodzą tak po całej wsi, aby w każdym zakąt-
ku obwieścić, że czas na modlitwę i pokutę
3
.
Klekotki są zbudowane zazwyczaj z drewna świerko-
wego lub bukowego, mają różną wielkość i kształt. Jed-
ne są zupełnie proste inne mają finezyjny kształt fasoli,
jeszcze inne są rzeźbione. Również grzechotka – rzegôt-
ka – jest z drewna i bywa rzeźbiona motywami geome-
trycznymi, roślinnymi lub malowana.
Wielki Piątek dzień śmierci Chrystusa na krzyżu. Jest
to dzień powszedni, roboczy, jednak w tym dniu według
starego zwyczaju rolnicy nie wykonywali prac w polu,
ponieważ nie robi sie z ziymiôm
4
. Nie wolno było szyć
i ciąć nożyczkami. Wszystko po to, aby uszanować śmierć
Zbawiciela i jego złożenie do grobu – do ziemi. Obo-
wiązuje w tym dniu post ścisły od pokarmów i napojów,
który dawniej przestrzegany był bardzo surowo. Spoży-
wano tylko chleb, lub kwaśnicę z ziemniakami. Posiłki
ograniczano do minimum, lub jeżeli ktoś postanawiał to
pościł cały dzień.
Wielki Piątek podczas nabożeństwa o godzinie 15 na
pamiątkę śmierci Chrystusa jest adoracja krzyża. Jest to
jedyny dzień w roku liturgicznym kiedy nie odprawia się
mszy świętej. W tym dniu wszyscy wierni na klęczkach
podchodzą do Bożego Grobu, wrzucają ofiarę do skrzyn-
ki i całują rany Chrystusa ukrzyżowanego. Michał Balara
rodowity Spiszak z Frydmana w swojej książce „Na Spi-
szu” tak opisuje pewne zdarzenie: „Część starszych męż-
czyzn na Spiszu, a obecnie i młodzi noszą długie włosy.
Pewien staruszek, gdy całował Pana Jezusa, zaczepiły mu
się włosy o koronę cierniową. Góral próbuje odciągnąć
głowę, ale nie może, wtedy obiecuje Jezuskowi:
– Puśdze mie, puść Paniejezusicku, jo ci dom jesce
grajcorz, ino mie puść!”.
Dzień bardziej radosny od poprzedniego to Wielka So-
bota. Przed mszą świętą rezurekcyjną, na placu przykościel-
nym pali się tak zwanego Judasza. Są to gałązki cierni, któ-
re ksiądz poświęca lub bazi, które były na ołtarzu poprzed-
niego roku. Po-
piół ten zostanie
później przesia-
ny i przechowu-
je się go do Śro-
dy Popielcowej,
kiedy to zostanie poświęcony i nim ksiądz posypie gło-
wy wiernych.
W tym dniu święci się pokarmy: chrzan, chleb,
masło, mięso, jajka, sól. Każda z tych rzeczy ma wymowę
symboliczną spożywając te pokarmy mamy stać się lep-
szymi. Sól ma nas chronić od zepsucia, chrzan z jajkami
i mięsem musi być ostry abyśmy zakosztowali smaku octu,
jakim napawano Chrystusa na krzyżu. Jajko – symbol no-
wego i odradzającego się życia. Jak po nocy przychodzi
dzień tak po śmierci następuje zmartwychwstanie, przej-
ście do lepszego życia. Zielone gałązki bukszpanu lub bar-
winku oznaczają nadejście wiosny, symbol nieustannego
cyklu pór roku – po zimie nadchodzi wiosna, z nią nowe
nadzieje i życie. Dzień ten jest wigilią paschalną, oczeki-
waniem na cud zmartwychwstania.
W Wielką Sobotę na Gloria trzeba było być przygo-
towanym, żeby biec do pobliskiego potoka i obmyć się
w wodzie. Woda symbol życia ma w tym dniu szczegól-
ną moc oczyszczania z wszelkich niedoskonałości czło-
wieka, objawiających się jako zewnętrze lub wewnętrz-
ne oznaki. Było to ciekawe zjawisko, kiedy zarówno mło-
dzi i starsi, nawet kobiety z rękami ciastem oblepionym
biegły do rzeki aby się obmyć
5
. „Jak sie zwony odmyka-
ły we Wielkom Sobote, to nief be co fce, trzabyło sie iść
do rzyki myć.(...) Fto mioł jakie wypryski abo śkraby, to
posło to potym”
6
. Wierzono, że obmycie się w ten dzień
w wodzie może uleczyć od wszystkich chorób.
WIELKANOC
„Wielkanoc to najradośniejsze święto – zarówno
w kościelnym roku liturgicznym, jak i w obrzędowym
