background image
Na Spiszu nr 2 (87) 2013 r.
47
Zdrowie i Przyroda
Na Spiszu
Ciekawy świat przyrody
Storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis) – to
piękna roślina z egzotycznej dla nas rodziny najdroższych
kwiatów świata - storczykowatych, zwanych orchideami.
Występuje w Europie i Azji, od nizin po regiel górny, na
wilgotnych i nasłonecznionych łąkach. Dawniej pospoli-
ta, ostatnio rzadsza. Głównymi jej wrogami są kolekcjone-
rzy i turyści zrywający bezmyślnie jej kwiaty. Zagrożeniem
dla niej jest też niszczenie jej naturalnych siedlisk np. przez
osuszanie łąk. Sam storczyk jest nie duży (ok.50 cm wysok.)
Liście są jajowato-lancetowate w ciemne plamki. Kwiato-
stan jest zbity, w kolorze fioletoworóżowym, bezwonny.
Kwiaty mają charakterystyczną warżkę (rodzaj wydłużone-
go płatka korony) z ostrogą z wyraźnym rysunkiem. Kwitną
od maja do lipca. Korzenie storczyka mają pozorne bulwy,
zaopatrujące roślinę podczas kwitnienia w substancje za-
pasowe. W młodych bulwach gromadzą substancje zapaso-
we na przyszły sezon. Roślina jak typowy storczyk wytwa-
rza mnóstwo drobnych nasion bez substancji odżywczych,
stąd ich kiełkowanie i dalszy rozwój zależny jest od grzybni
dostarczającej jej substancji odżywczych, której strzępki są
już w nasionach. Opisywany gatunek storczyka zwany u nas
jest: stoplamkiem szerokolistnym lub swojsko kukułką i ob-
jęty jest ścisłą ochroną gatunkową.
Kukułka to również nazwa ptaka wędrownego z rodzi-
ny kukułkowatych o naukowej nazwie:
kukułka zwyczajna
czy
pospolita (Cuculus canorus), ludowo zwana: gżegżół-
ką, zazulą. Zasiedla umiarkowaną i zalesioną część Eurazji
i Afrykę. Do nas przylatuje w kwietniu i odlatuje w sierpniu
- wrześniu. Zimuje w Afryce i Azji Połud. W Polsce średnio
liczny ptak lęgowy objęty ścisłą ochroną gatunkową. Lubi
zadrzewienia i tereny rolnicze. Ma smukłą sylwetkę, po-
dobną do gołębia z długim klinowatym ogonem. Rozpiętość
skrzydeł 60 cm, masa ciała ok. 120 g. Samiec ma wierzch cia-
ła jasnoszary, ogon ciemnoszary z białymi plamami. Spód
ciała z biało-szarym prążkowaniem poprzecznym. Samice
ubarwione podobnie jak szary samiec, mają rdzawy nalot
na szyi. Upierzeniem podobna do krogulca i często z nim
mylona. Tęczówki oka ma żółte, dziób mały i czarny. Nogi
żółte i krótkie. Kukułki mają specyficznie ukształtowane
nogi, tzw. zygodactyles. Dwa pierwsze palce są skierowane
do przodu, a dwa kolejne do tyłu, ale zewnętrzny czwarty
palec może się obracać od przodu do tyłu w razie potrzeby
- większość ptaków ma 3 palce skierowane do przodu, a tyl-
ko jeden do tyłu. Zjada głównie: gąsienice motyli i chrząsz-
cze. Trudno ją dostrzec, bo jest skryta i płochliwa. Samiec
wiosną kuka „kukuku”, co jest pieśnią godową. (stąd na-
zwa). Zdenerwowany wydaje okrzyk: „hahhahhah”. Samica
nie kuka. Kukułki nie tworzą par, samica ma wielu partne-
rów (poliandria). Nigdy nie zakładają gniazd i nie wychowu-
ją piskląt. Jest typowym pasożytem lęgowym, składa swoje
jaja do gniazd innych ptaków, głównie wróblowatych. Jaja
są małe i często mają ubarwienie podobne do jaj właścicie-
li gniazd. Okres wylęgu jej jaj jest krótszy od okresu wylę-
gu jaj gospodarzy, przez co pisklę kukułki jest wykarmiane
przez obcych rodziców. Młode są większe od przybranego
rodzeństwa i mają odruch wyrzucania z gniazda pozosta-
łych jaj i piskląt. Wydają mocny głos i otwierają dzioby, zmu-
szając rodziców do ciągłego karmienia, nawet 17 godzin na
dobę. Młode opuszczają gniazdo po ok. 21 dniach, gdy są
tak duże, że nie mieszczą się w gnieździe i są jeszcze dokar-
miane przez 2 lub 3 tygodnie. Za rok młoda samica kukułki
podłoży z dużym prawdopodobieństwem jajo gatunkowi,
który sam ją piastował.
opracowanie Barbara Kowalczyk