13
„Na Spiszu” nr 1 (51) 2004 r.
Wieś pobudowana nad rzek¹ £apszank¹, przy drodze bie-
gn¹cej z Nowego Targu przez Groñ, Trybsz do granicy pañstwowej
Niedzica- £ysa nad Dunajcem. £apsze Wy¿ne le¿¹ na terenie Zamagurza
Spiskiego, którego granice określaj¹: od po³udnia grzbiet Magury Spiskiej,
od zachodu koryto rzeki Bia³ki, od pó³nocy - Dunajca, od po³udniowego
wschodu pasmo Pienin. Wieś powsta³a na prawie niemieckim oko³o
po³owy XV wieku (wzmianka 1463 r.) z³o¿ona przez Schwarzów, Be-
rzewiczych
1
.
£apsze Wy¿ne
Prezentacje wsi spiskich
- iluzjonistyczny (malowany) św. Józefa. Dochodz¹ do tego obrazy,
feretrony, têcza, ambona, chór muzyczny, konfesjona³ - harmonijnie
zgrane kompozycyjnie, kolorystycznie, optycznie. Jest to przyk³ad mo¿-
liwości stylu rokoka w zakresie organizacji ca³ego wnêtrza kościo³a.
W kościele znajduj¹ siê: wspania³a późnogotycka monstrancja, gotycka
puszka, barokowe i rokokowe kielichy, piêknie haftowane barokowe
ornaty
3
.
Obecnie na terytorium wsi oprócz kościo³a okolonego kamien-
Profesor Tadeusz M. Trajdos w artykule „Pocz¹tki wsi i parafii
£apsze Wy¿ne” opublikowanym w Pracach Pieniñskich nr11 z 2000 roku
proponuje nastêpuj¹c¹ rekonstrukcjê wczesnych dziejów £apsz Wy-
¿nych. „Oko³o XV wieku tworzy siê ich zal¹¿ek jako wynik karczunku
dokonanego przez rolnicz¹ grupê osadników polskich. Wydaje siê,
¿e przybyli z £apsz Ni¿nych, ale nowa wieś powsta³a w granicach ....
dunajeckiego. W ostatniej æwierci XV wieku pojawi³a siê na tym terenie
gromada pasterzy ruskich z rodzinami. Zasiedlili nie tylko gronie, ale i
na wsi. Zbudowali zrêbow¹ cerkiew. Ju¿ gdzieś w po³owie XVI wieku
rosn¹ca liczebnie gromada polska, zasilana przez migracjê rolnicz¹ z
s¹siednich wsi nad Dunajcem, z regionu Pienin oraz nizinnego Podhala,
zmusi³a Rusnaków do opuszczenia terenu £apsz Wy¿nych. Przyjê³a
cerkiew na filialny kośció³ podlegaj¹cy parafii niedzickiej. Przeczeka³a
cierpliwie epokê luterañsk¹ (1567? - 1639 ) i w 1640r. odzyska³a poprzed-
ni status” czyli ponownie zosta³a przekazana Kościo³owi Katolickiemu.
„W XVII stuleciu w £apszach Wy¿nych nie by³o ju¿ Rusinów
2
”.
Parafia £apsze Wy¿ne wyodrêbni³a siê od parafii w Niedzicy
przed rokiem 1655. W 1655 roku do parafii £apsz Wy¿nych nale¿a³y
trzy wsie: £apszanka, Rzepiska i Czarna Góra a od roku 1700 Jurgów.
Z uwagi na ogromny zasiêg parafia w £apszach Wy¿nych w pocz¹tku
XVIII wieku by³a najludniejsza na ca³ym Zamagurzu . W roku 1760 na
miejscu cerkwii wybudowano murowany kośció³ pod wezwaniem
świêtych Piotra i Paw³a wyposa¿aj¹c go w cudowny rokokowy wystrój.
Fundatorem wystroju kościo³a, który wykonano w latach 1760 - 1776
by³ dziedzic baron Janna Joanelli de Toluano. Ca³ośæ rokokow¹ wnêtrza
tworz¹: o³tarz g³ówny z obrazem aposto³ów Piotra i Paw³a, licznymi
rzeźbami i ornamentami, boczne o³tarze przy têczy (Niepokalanego
Poczêcia i św. Miko³aja) oraz boczny o³tarz na ścianie pó³nocnej
nym murem znajduj¹ siê dwie kaplice - św. Antoniego (na cmentarzu
grzebalnym) oraz św. Floriana zbudowane w 1787 roku. W maju,
w dzieñ stra¿aka odprawiana jest tutaj msza świêta w intencji stra¿a-
ków. Przy drodze do £apsz Ni¿nych wzniesiono kapliczkê Matki Boskiej
Siedmio Bolesnej a przy drodze do £apszanki (ul Kościelna) stoi kapliczka
ku czci Matki Boskiej z Dzieci¹tkiem Jezus. W dolnej czêści wsi przy ul.
św. Floriana wzniesiono kiedyś na koñcu wsi kapliczkê Mêki Pañskiej,
obecnie otoczona budowlami i domkami mieszkalnymi.
Cmentarzem grzebalnym oraz kaplic¹ św. Antoniego opiekuje
siê Zarz¹d URBARU (wspólnota leśna z prezesem Janem Budzem. Po
II wojnie światowej obszar cmentarza znacznie poszerzono, później
(lata 2002 - 2003) odbudowano kamienne ogrodzenie, wyciêto stary
drzewostan a zasadzono tuje wzd³u¿ wytyczonych alejek, odnowiono
kaplicê św. Antoniego. Pobocze drogi wiod¹cej na cmentarz obsadzi³
tujami ksi¹dz Antoni So³tys z £apsz W. obecnie zamieszka³y w USA.
Dynamika ludności £apsz Wy¿nych w latach 1880-2000
Ołtarz boczny św. Mikołaja. Fot. F. Payerhin
Łapsze Wyżne, lata 60-te. Fot. F. Payerhin
