39
„Na Spiszu” nr 2 (67) 2008 r.
Borówka czarna (Vaccinium myr-
tillus L.) to gatunek rośliny wielolet-
niej z rodziny wrzosowatych (Erica-
ceae). Ma wiele zwyczajowych nazw:
jagoda, czernica, czarna jagoda, czarna
borówka. Występuje w Europie i Azji,
powszechnie w Polsce. Jest to krzewin-
ka rodząca prawie czarne owoce z nie-
bieskawym woskowym nalotem.
Świeże owoce borówki mają
działanie rozluźniające przy zapar-
ciach i jednocześnie przeciwbiegun-
kowe. Owoce suszone działają tylko
przeciwbiegunkowo, antyseptycznie,
przeciwgorączkowo, dawniej używane
również jako środek na robaki. Liście
i soki z owoców stosuje się w stanach
zapalnych układu moczowego i prze-
wodu pokarmowego oraz jako środek
pomocniczy przy cukrzycy.
Najlepiej smakują borówki zerwa-
ne wprost z krzaczka. Dla tych, któ-
rzy nie mają czasu warto wspomnieć
o możliwości zakupu na jarmarku
w Nowym targu i na innych regional-
nych targowiskach. Sok z borówek
bywa używany do barwienia win (ku-
pażowanie), można też robić z nich
konfitury i dżemy. Osłodzone owoce,
surowe lub mrożone, wykorzystywa-
ne są jako farsz pierogów, ciast i droż-
dżówek. Borówki nadają niezwykły
smak jogurtom, wyśmienicie smaku-
ją z bitą śmietaną, a także jako doda-
tek do lodów.
To co w języku literackim określa
się jako jagody, czy też czarne jago-
dy, to po góralsku po prostu borówki.
Borówki kwitną przez cały maj, a ich
dostatek w lasach uzależniony jest od
tego czy w okresie kwitnienia nie do-
tkną je wiosenne przymrozki. Owo-
ce borówki można spotkać na kępach
pod lasem w drugiej połowie czerwca.
Rosną głównie w lasach świerkowych
(smerekowych). Ich owocowanie prze-
dłuża się na lipiec a nawet na sierpień
na polanach górskich. Schodzące śnie-
gi opóźniają kwitnienie w niektórych
rejonach, przez co opóźnionych jest też wy-
syp borówek. Najpóźniej występują w wy-
sokich partiach Gorców i Tatr.
Jak pisze językoznawca Artur Czesak
z Krakowa problem nazwy (czarnych) jagód i borówek należy do szeroko dysku-
towanych i wciąż budzących zainteresowanie regionalnych różnic leksykalnych
we współczesnym języku polskim.
W 1960 roku „Język Polski”; opublikował artykuł Elżbiety Belcarzowej pt.
Czarne jagody, borówki i ich synonimy, s. 281--291.
„Jedną z odrębności słownikowych Krakowa, wyróżniających go od innych
dzielnic Polski, jest osobliwe nazywanie dwóch najpospolitszych jagód: Vacci-
nium myrtillus L. i Vaccinium vitis idaea L.
1)
. Krakowskie borówki (V. myrtillus
L.) znane są w całej Polsce pod nazwą czarnych jagód, natomiast krakowskie
brusznice (V. vitis idaea L.) są nazywane w pozostałych dzielnicach właśnie bo-
rówkami. Chcąc dotrzeć do genezy tej zastanawiającej rozbieżności, sięgnęłam
do materiałów gwarowych i staropolskich w nadziei, że wyświetlę stan istnieją-
cy w dzisiejszym języku mówionym warstw kulturalnych. W pracy tej, oprócz
materiałów zebranych na własną rękę, korzystałam z materiałów Słownika pol-
szczyzny XVI w., Pracowni Słownika i Atlasu Gwar Polskich w Krakowie i II
Pracowni Dialektologicznej PAN w Warszawie”. (s. 281--282)
Informacje o historii nazwy borówka w artykule obrazuje zamieszczona mapka:
Naszej borówki nie można mylić z brusznicą. Brusznica (Vaccinium vitis-
idaea L.), nazywana także borówką czerwoną – gatunek rośliny wieloletniej z ro-
dziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej i chłodnej strefie
całej półkuli północnej. W Polsce jest pospolita zarówno na niżu, jak i w górach.
Jej liście są nieco inne, krzewiki drobniejsze a owoce koralowo-czerwone.
Brusznica ma także liczne właściwości lecznicze. Działa moczopędnie, prze-
ciwbiegunkowo, antyseptycznie i ściągająco. Owoce działają regulująco na czyn-
ności trawienne, stosowane raczej jako środek dietetyczny.
Borówka i brusznica,
nazwy góralskie i małopolskie
