„Na Spiszu” nr 2 (52) 2004 r.
10
Toponimia - to dział gramatyki zajmujący się
badaniem nazw terenowych w ich oryginalnym brzmie-
niu oraz ich pochodzeniem. Dla mieszkańców Jurgowa,
zwłaszcza starszego pokolenia, nazwy terenowe stanowią
jedyne źródło orientacji w najbliższej przestrzeni. Niestety
młode pokolenie nie jest zainteresowane używaniem tych
nazw. Większość w ogóle ich nie zna lub uznaje je za sta-
romodne.
Najczęściej młodzież posługuje się nazwami ad-
ministracyjnymi. Często w ramach zajęć edukacji regio-
nalnej uczniowie proszą o lokalizację w mikroprzestrzeni
i wyjaśnienie pochodzenia danej nazwy. Dlatego też wy-
daje mi się celowe zebranie i ustalenie motywacji nazw
terenowych miejscowości, w której mieszkam.
W związku ze specyfiką osadniczą i zabudową
Jurgowa toponimy podzielić można na pewne grupy cha-
rakteryzujące się jednorodnością sematyczną i sematyczno
- strukturalną czyli:
1. nazwy terenowe - n. dróg, pól, lasów, ulic /Cysarka,
Wyrobisko, Ksiyndze Goje/,
2. nazwy zagród, które najczęściej pochodzą od pierw-
szych zasadźców /Zagroda Sołtysów/
3. nazwy obór, które były mniejszymi obszarami powsta-
łymi w ramach zagród, gdzie osiedlali się synowie,
córki, wnuki gospodarza; zagrody dzielono na obory, a
mechanizmy identyfikacyjno - onomastyczne pozostały
te same /Symciowa, Ganobowa, Dziedzicowa/
4. nazwy polan, które miały charakter posesjonatywny
/Wojtasowa/.
W obrębie tych grup można wyróżnić:
- nazwy topograficzne , związane z właściwościami terenu
i szatą roślinną ( Gróń, Brzyk, Młaka, Łyngi),
- nazwy kulturowe, informujące o kulturze materialnej
i duchowej ludzi ( Pasiyka, Wygón),
- nazwy dzierżawcze pochodzące od przezwisk, przydom-
ków, nazwisk ( Bartkówka, Klarówka)
- nazwy równe wyrażeniom przyimkowym (Na Pólkak,
Za Przykopom).
Nazwy topograficzne były tworzone za pomocą:
- formantów /Bartk-ówka, Kowol-ówka/,
- derywacji fleksyjnej , najczęściej przy użyciu rzeczowni-
ka w dopełniaczu /Borowskik , Złobowskik /
Nazwy terenowe oparte o nazwy osobowe (antro-
ponimy) są charakterystyczne dla wsi Jurgów w związku
z późnym osadnictwem, kiedy najlepszym odniesieniem
dla orientacji przestrzennej były siedziby zasadźców, ich
własność w postaci zabudowań, gruntów.
Nazwy równe wyrażeniom przyimkowym peł-
nią funkcję orientacji przestrzennej, polegającej na tym,
że zawarty w nazwie rzeczownik informuje o charakterze
ukształtowania terenu, florze, faunie. Natomiast przyimek
sytuuje teren w stosunku do apelatywu określającego te-
ren, ukształtowanie itp. Funkcja przyimka jest bardzo waż-
na ze względu na orientację terenową, ponieważ informuje
czy teren leży nad, pod, za w stosunku do rzeczownika,
który określa w/w cechy.
Tylko jedna z nich uległa syntezie, zamiast uży-
wać określenia Pod Okólne coraz częściej w pisowni
pojawia się Podokólne.
Oprócz tego funkcjonują nazwy złożone, w
których przeważają zestawienia, np. Suchy Potok, Długi
Zogón. Najczęściej człon określający ma charakter przy-
miotnikowy, np. długi, suchy. Może on również pocho-
dzić od przydawki posejonatywnej, np. Górków Wiyrch.
Członem utożsamiającym może być wtedy rzeczownik,
np. dolina, woda.
TOPONIMIA
JURGOWA
Cel mojej pracy to ocalić od zapomnienia coraz
rzadziej używane nazwy terenowe naszej wsi. Były one
w powszechnym użytku kiedy normalnie funkcjonowały
gospodarstwa rolne, kiedy kwitła gospodarka pasterska.
Upadek rolnictwa spowodował „odwrót od pól”, a co za
tym idzie ograniczone zainteresowanie rolnictwem ze
strony ludzi młodych, którzy szukają pracy poza rolnic-
twem. Skutkiem tego jest coraz rzadsze posługiwanie się
nazwami lokalnymi, co z czasem może doprowadzić do
ich zaniku w społecznej świadomości.
Mimo, że pochodzenia ich jednoznacznie ustalić
nie można, starałam się przedstawić proces nazwotwórczy,
ponieważ język żyje i nazwy ulegają ciągłym przekształce-
niom. Z pewnością nie wyczerpałam tematu, starałam się
jedynie zasygnalizować problem. W kolejnych numerach
postaram się przybliżyć czytelnikom nazwy topograficzne
jakie spotykane jeszcze do chwili obecnej w Jurgowie.
Lucyna Zabrzewska
Zagroda So³tysów w Jurgowie.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze - widok od frontu.
