background image
„Na Spiszu” nr 2 (52) 2004 r.
4
ludowej Spisza. Obok elementów polskich występują tu
liczne akcenty węgierskie (w tańcu i muzyce - czardasze,
w stroju męskim - zielone kamizelki, zwane lajbikami), nie-
mieckie i słowackie (w gwarze) czy wołoskie (w tańcu).
Okazją do bliższego poznania bliskiej, lecz nie-
znanej kultury ludowej Spisza, są imprezy o wieloletniej
tradycji: „Spiskie Zwyki” - w ostatni weekend karnawału
i „Spiska Watra” - w pierwszą niedzielę lipca. Na spotka-
niach tych, obok przyjezdnych grup, prym wiodą miejscowe
zespoły ludowe: „Czardasz”, „Dunajec” z Niedzicy; „Spi-
szacy” i „Mali Spiszacy” z Łapsz Niżnych, „Kacwinianie”
z Kacwina oraz „Frydmanianie” z Frydmana.
Rezerwaty przyrody
Bogactwo kultury materialnej i duchowej Spisza
uzupełniają liczne obszary o szczególnych wartościach
przyrodniczych:
· Zielone Skałki (24,2 ha) -uroczysko Pienińskiego Parku
Narodowego. Stanowi je dwukilometrowej długości pa-
smo skalic wapiennych, opadających pionowo do Jeziora
Czorsztyńskiego, ścianami o wysokości: 80 - 120 m.
· Niebieska Dolina (22 ha) - rezerwat leśny buczyny kar-
packiej na północnych stokach Zamagurza Spiskiego.
· Przełom Białki (8,5 ha) - rezerwat krajobrazowy w miej-
scu, gdzie potok Białka przecina Pieniński Pas Skałkowy
pomiędzy skałkami Kramnicą (na wschodnim brzegu)
i Obłazową (na zachodnim). Tu - kręcono większość
plenerów kultowego już serialu „Janosik”.
Możliwości wycieczkowe (turystyka piesza)
1. Na Żar (883 m) najwyższe wzniesienie Pienin Spiskich:
z Niedzicy-Zamek (grzbietem Pienin Spiskich), z Łapsz
Niżnych (przez przeł. Przesła), z Dursztyna (przez Jur-
gowskie Stajnie), z Frydmana (przez dol. Dróżyska),
z Falsztyna (ponad Patrię).
2. Na Pawlikowski Wierch (1018 m): z Trybsza, z Łapsz
Wyżnych, z Łapszanki.
3. Na Kuraszowski Wierch (1040 m - najwyższe wznie-
sienie Zamagurza Spiskiego): z Kacwina, z Łapsz Niż-
nych, z Łapsz Wyżnych, z Łapszanki.
4. Do Przełomu Białki: z Trybsza.
5. Na Frankową Górę (871m): z Kacwina.
Przejścia graniczne
Nadgraniczne położenie Gminy Łapsze Niżne,
pozwala na zwiedzanie słowackiej części Spisza, dzięki
funkcjonowaniu dwóch przejść granicznych: Niedzica
- Spiska Stara Wieś (ogólnodostępne, całodobowe, dro-
gowe) oraz Kacwin - Wielka Frankova (turystyczne).
Miejsce do spania
Najwięcej hoteli i pensjonatów jest w Niedzicy.
Najwięcej gospodarstw agroturystycznych - w Trybszu
i Łapszance. Jedyne w okolicy pole carawaningowe -
Ośrodek „Polana Sosny” w Niedzicy.
By³ se Sebastian Berzewicy, rod jeździy³ po świecie,
fcio³ jechaæ do ziymi świyntej, ale po drodze wśiæko mu siê
pozmina³o, zajecho³ do Peru, wtore by³o okupuwane przez
Hiszpanów.
Nie uwierzycie, ale tam siê fnet zakocho³, ozyniy³ i
na świat przys³o dwoje dzieci ch³opiec i dziywecka o mianie
Umina. Piykno ona by³a, w³osy mia³a po matce corniuśkie jak
kruk, zaś po ojcu mia³a biy³awe ocy. Nie dziwota, ze ozynio³ siê
śniom nastympca tronu Tupak Amaru II.
W XVIII wieku barz źle zy³o siê Indianom, Hiszpanie
if okrutnie uciskali. Nie mogli ju¿ d³uzyj tego zniyśæ, wybuch³o
powstanie, wojsko hiszpañskie by³o mocniejse, to tys if pobiy³o.
Duzo zginy³o Inków, wśród nif by³a matka i brat Uminy. Seba-
stian wiy, ze bedom sukaæ ziyncia Tupaka i jego baby. Uciekajom
ze swojego kraju, schronili sie w Wenecji, tam przez dziewiyñæ
rokow bywali, niestety przyse³ corny dziyñ, sta³o siê niescynście.
Naśli if Hiszpani i ch³opa Uminy zaśtyletuwali. Ociec wiedzio³,
ze ni ma co cekaæ jacy trza sukaæ nowego miejsca, coby wrog
ni mog³ if tak ³atwo nojśæ, tym bardzij ze jego dziywka Umina
urodziy³a ch³opca Antosia.
Do Wenecji ciongneli ludziska z ca³ej Europy. Sebastian
musio³ iście śretnoæ siê z Józefem Horwathem Paloczayem,
panym zomku niedzickiego. Wiycie, ze Inkowie z³ota i srebra
to mieli telo jak my s³omy. Musio³ mu Sebastian dobrze zap³a-
ciæ, bo fnet do cichyj, ukrytyj w goraf twierdzy nad Dunajcem
w Niedzicy przyjecho³ Sebastian z dziywk¹ Umin¹, ma³ym
wnukiym Antosiym i s³uzbom. Dobrze siê jym tu bywa³o,
z dala od wielkiego świata.
Nie uwierzycie, ale te przekrzwie nas³y if, wykorzy-
stali file, ze Sebastiana nie by³o w zomku, pojedynkuwo³
sie we Frydmanie. Te bridosie weśli do zomku, zaśtyletuwali
ksienznicke Peru Umine na dolnym dziedziñcu, pod kaplicom
św. Andrzeja. Cudym dziecko siê uratuwa³o, dziadek Sebastian
by³ ju¿ w podes³ym wieku, fcio³ zapewniæ przys³ośæ swego
jedynego wnuka. Nase³ mu nowyf ojcow na Morawaf, spiso³
dokument adopcji i ponoæ ukry³ skarby w Pieninaf, po wtore
mio³ wrociæ Antoś kied dorośnie.
Oj d³ugo o tym wśiækiym, by³o cicho, ale w 1946 r. do
niedzickiego zomku przyjecho³ Andrzej Benesz, praprawnuk
Antosia i w obecności so³tysa wsi Niedzicy, wopistow i zyjonce-
go do dziś pana Franciszka Szydlaka odkryli p³yte schodow¹,
ftoro prowadziy³a do zomku średniego. Tu by³o dopiyro zdzi-
wienie, kied naśli wenze³kowe pismo kipu, ftore opowiada³o
dzie som ukryte Inkow skarby. Byli ludziska co to fcieli if nojśæ,
ale jo Wom nie radzym sukaæ, bo ony by³y przeznacone prze
nastympce Inkow. I nief tak zostanie!
HEJ !
El¿bieta £ukuś
Inkowie w Zomku Dunajec
w Niedziycy