Na Spiszu nr 2 (79) 2011 r.
21
Pański”. Nie pożyczało się tego dnia
żadnych rzeczy.
Noc
wiel-
kopiątkowa
miała nad-
zwyczajną
siłę i moc.
Woda w tym
czasie posiada-
ła cudowną, oczyszczają-
cą moc. Jeśli ktoś zarażony
był świerzbem lub trwałymi
strupami, udawał się o półno-
cy w Wielki Piątek nad rzekę,
aby zanurzyć się w wodzie. Wów-
czas wszelkie przypadłości znikały.
Kąpiel w potoku miała zapewnić
zdrowie, młodym zaś urodę. Nie-
kiedy dla uzyskania gładkiej cery
pocierano twarze znalezionymi
na dnie kamieniami. Wschód
słońca traktowano jako ma-
giczną granicę czasu.
W Wielki Piątek dla
uczczenia Męki Pańskiej obo-
wiązuje post ścisły. Z tym dniem łą-
czyły się także liczne zakazy wierze-
niowo – magiczne. Najważniejszym
z nich był zakaz pracy na roli. Do dnia
dzisiejszego zasada ta jest powszechnie
przestrzegana. Nie wolno też było szyć,
hałasować, uderzać młotkiem, głośno
nawoływać. Wielki Piątek przezna-
czony był do wykonywania różnorod-
nych gospodarskich prac. Na przykład
jagniętom wycinano na uszach znaki.
Wierzono, że rany szybko się im za-
goją. Krowom podcinano ogony, ko-
niom grzywy, myto im też nogi w po-
toku, żeby cały rok były zdrowe. W tym
dniu kastrowano też barany. Ludność
przypisywała Wielkiemu Piątkowi nie-
zwykłą moc, która uzdrawia i zabezpie-
cza dobytek.
W Wielką Sobotę nie obowiązy-
wały już wielkopiątkowe zakazy prac
polowych. Wręcz przeciwnie – dobrze
Wiosna to okres przebudzenia
się przyrody. Dlatego w obrzędowo-
ści pojawiają się symbole wyrażają-
ce życie: zielona gałąź, ogień, woda,
jajo. Najpełniej symbolika ta występu-
je w obrzędowości Wielkanocy. Cykl
obrzędów wielkanocnych sprawowa-
nych w kolejne dni Wielkiego Tygo-
dnia rozpoczyna się święceniem palm
w Niedzielę Palmową zwaną Kwietną
Niedzielą. Na Spiszu nie było tradycji
święcenia palm. Do kościoła przyno-
szono wierzbowe gałązki pokryte ba-
ziami. Miały być odłamane, żeby my-
szy nie podgryzały zboża. Każdego
roku bazie dostarczały wiele informa-
cji gospodarzowi dotyczących urodzaju
na przyszły rok. Cieszyły się oczy gazdy
kiedy bazie były rozłożone na całej dłu-
gości, gdyż wróżyło to urodzaj. Jednak
jeśli bazie znajdowały się w dolnej czę-
ści gałązki, oznaczało to, że na pagór-
kach, wzniesieniach i brzegach nie bę-
dzie obfitych, dorodnych plonów. Jeśli
końce gałązek były puste i nie występo-
wały tam bazie, prorokowały nieurodzaj
na przyszły rok. Bazie okręcano batem,
którego używali chłopcy przy pasieniu
bydła. Wykonywano na nim węzełki
oraz strojono go kolorową wełną two-
rząc tzw. kistkę. Poświęcony bat wraz
z baziami miał pomagać przy przega-
nianiu krów, wróżył na krowy okrągłe
jak bazie, które zawsze miały być ra-
zem w stadzie. Odpędzał też złe moce,
zwłaszcza czary guślarek.
Poświęcone gałązki bazi zapewnia-
ły obfite plony. Miały zabezpieczać pola
przed szkodnikami, zapewniać zdro-
wie ludziom i zwierzętom. W czasie
sadzenia ziemniaków poświęconą ga-
łązkę kładziono pod pierwszą skibę.
Również podczas sadzenia
kapusty – rosady
– wbijano ją do
ziemi. Pamięta-
no też o wkła-
daniu poświęco-
nych bazi do ziarna
siewnego.
Z kolei w Łap-
szach Niżnych ko-
ścielny przygo-
towywał
bazie,
a następnie umieszczał je przed głów-
nym ołtarzem, pod który podchodzi-
li mężczyźni, wybierając ze stosiku po
kilka gałązek. Potem z zainteresowa-
niem je oglądali, wysuwając przypusz-
czenia, co do urodzaju w przyszłym
roku. Kapłan przewodniczył w pro-
cesji wokół kościoła, w której uczest-
niczyli sami mężczyźni. Gałązka bazi,
oprócz kościelnej symboliki, była zna-
kiem przebudzenia się przyrody, zna-
kiem życia.
Po zawiązaniu dzwonów w Wiel-
ki Czwartek wszystko pogrążało się
w wielkim smutku. W kościele dzwonki
zastąpiły drewniane kołatki. W związ-
ku z tym, że nie używano dzwonów, po
wsi chodzili młodzieńcy, którzy przy
pomocy drewnianych tyrkotek i kłapacy
wzywali mieszkańców do kościoła mó-
wiąc: „Idźcie ludzie do kościoła, mówić
boskie słowa”. W południe nawoływa-
li do modlitwy: „Mówcie ludzie Anioł
Wielki Tydzień w tradycji ludowej Spisza
Wielki Czwartek – wielki smutek
Wielki Piątek – ścisły post
Wielka Sobota – w domu pieczenie, w kościele święcenie
W Niedzielę Palmową
nie było tradycji święcenia
palm, przynoszono
wierzbowe gałązki
pokryte baziami
Drewniane kołatki
zastępują bicie dzwonów podczas
triduum paschalnego
fot. Maria Husi
Folklor
Na Spiszu
