„Na Spiszu” nr 4 (61) 2006 r.
42
O URBARZE
Zapiski znalezione „na piyntrze”
Specyfiką Spisza w Polsce jest gospodarka leśna
oparta na prawie węgierskim, zwana URBAREM. Go-
spodarka leśna historycznie wiązała się ze wspólnym
urbarskim, albo wiejskim lasem i urbarską spółką czy
urbariatem.
Powstanie i ścisłe wytyczenie tzw. urbarskich lasów
było bardziej złożone. W okresie niewolnictwa i poddań-
stwa ziemia i lasy były własnością szlachty i ziemian.
Obowiązki wobec pana określały umowy albo prawo
zwyczajowe. W późniejszym okresie panowie ziemscy
wprowadzili prywatne urbary, to jest książki, w których
odnotowywano wszystkie obowiązki poddanych ziemia-
nina.
Cesarzowa węgierska Maria- Teresa w roku 1723
i w roku1772 wydała „Urbarium Terezianum”– czyli na-
kazy wg których wszystkie urbary miały się ujednolicić.
W wyniku tych nakazów URBAR potem przedstawiał
spis ziemiańskiego majątku rolnego oraz obowiązki pod-
danych w każdej wsi. Był on jakby poprzednikiem póź-
niejszych ziemskich ksiąg.
Urbarska, czyli poddańcza osada składała się wów-
czas z wewnętrznej i zewnętrznej części. Część we-
wnętrzną osady stanowiły: ziemia na której stał dom,
ogródek, podwórko i zaplecze ziemi (ogród) w ilości
do 0,5 ha. Część zewnętrzną stanowiły uprawne pola,
szczególnie pola orne i łąki.
Status poddanego był dziedziczny, dlatego kończył
się wraz z wymarciem rodziny poddanego, a wyjątko-
wo mógł się zakończyć przesiedleniem się poddanego,
albo odebraniem urbarskiego areału. Właścicielem ca-
łej urbarskiej ziemi był ziemianin (właściciel ziemski)
a chłopi pańszczyźniani mieli tylko prawo do dzierżawy,
prawo do użytkowania ziemi oraz ograniczone prawo do
dysponowania ziemią. Oprócz tego poddani mieli prawo
do używania wspólnych pastwisk, prawo do zbierania
chrustu, odpadowego drewna w lesie, względnie drzewa
potrzebnego do remontu siedzib poddanych, prawo do
zbierania leśnych płodów w ilości potrzebnej do gospo-
darstwa albo dla rodziny.
Ścisłe, poddańcze (t.j. urbarskie) rygory zostały
– bez odszkodowania – zniesione prawnie ustawą nr 9
z 1848 r. Kolejne zmiany prawne spowodowały, że pod-
dani stali się właścicielami nie tylko urbarialnej osady,
pól i łąk (wpisy do ksiąg w roku 1855), ale i współwła-
ścicielami wspólnych lasów i pastwisk (wpisy 1878 r.)
i to w ilości odpowiadającej wymiarom ich rolniczych
gruntów. W ten sposób nastał początek gospodarowania
Gości powitał Starosta Powiatu Nowotarskiego Jan
Hamerski. Przemówienia okolicznościowe wygłosili:
Marszałek Województwa Małopolskiego, Dyrektor Po-
wiatowego Zarządu Dróg, Wójt Gminy Łapsze Niżne
Na oddanym odcinku drogi wykonano trzy mosty
(2 w Niedzicy, 1 w Łapszach Niżnych ) oraz położono na-
wierzchnię asfaltową na drodze z Niedzicy do Łapsz Niż-
nych. Pozostaje jeszcze do wykonania nowa nawierzchnia
asfaltowa na odcinku drogi Łapsze Niżne – Łapsze Wy-
żne, Trybsz – Groń. Droga ta prowadzi do - i z Nowego
Targu do granicy państwowej Polska – Słowacja w Nie-
dzicy i jest ona bardzo mocno eksploatowana, szczegól-
nie w dni targowe w Nowym Targu (czwartek, sobota).
Drogę poświęcił ksiądz dziekan Marian Wanat z Nie-
dzicy. Symbolicznego otwarcia drogi dokonali Marsza-
łek Województwa Małopolskiego, Starosta Nowotarski
i Wójt Gminy Łapsze Niżne, przecinając symbolicznie
rozpostartą w poprzek drogi biało – czerwoną wstęgę.
Wspólny posiłek spożyto w Hotelu Pieniny.
Foto i tekst Franciszek Payerhin
