5
„Na Spiszu” nr 4 (61) 2006 r.
Tadeusz M. Trajdos
75 LAT TEMU
wspomnienie o Związku
Górali Spisza i Orawy
W roku 2006 obchodzimy 70
rocznicę powstania Związku Górali
Spisza i Orawy. Jubileusz ten wy-
maga jednak wyjaśnienia chronolo-
gicznego, gdyż de facto narodziny
tego Związku miały miejsce pięć lat
wcześniej. W 1931 r. polscy działa-
cze wspomnianych ziem powołali
Związek Spisko-Orawski. Wymóg
dostosowania statutu do nowego
rozporządzenia o stowarzyszeniach
(z 1.I.1933 r.) i pewne zastrzeżenia
władz administracyjnych skłoniły
założycieli do opracowania nowego
statutu i modyfikacji nazwy. Na te-
mat programu i działalności tej or-
ganizacji pisałem już parokrotnie
1
,
także przy okazji biografii Michała
Balary
2
. Związek Spisko-Orawski
1931-1936, a jeszcze skuteczniej
Związek Górali Spisza i Orawy 1936-
-1939 zaliczał się do tych rzadkich
organizacji, które w znacznym stop-
niu wprowadzały w życie swe zało-
żenia programowe. A więc nie tylko
słowa, obietnice i marzenia, ale rów-
nież czyn, a przede wszystkim sys-
tematyczna, na pozór mało efektow-
na „powszednia” robota społeczna
w terenie, która przyniosła znakomi-
te plony w relatywnie krótkim czasie.
W niniejszej publikacji przypomnę
zatem jedynie program Związku.
Okazał się propozycją trafną, owoc-
ną i niezbędną na obszarze niedawno
wcielonym do państwa polskiego.
Najpierw jednak lakoniczne przy-
pomnienie „kadry przywódczej”.
Związek Spisko-Orawski założyli
działacze samorządowi, nauczycie-
le i proboszczowie lokalnych parafii,
75 LAT ZWIĄZKU GÓRALI SPISZA I ORAWY
Związek Polskiego Spisza, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w No-
wym Targu, Związek Podhalan, Towarzystwo Przyjaciół Orawy, Stowarzy-
szenie Historyków Sztuki oraz Muzeum – Zespół Zamkowy w Niedzicy ser-
decznie zapraszają na sesję naukową pod hasłem: 75 LECIE POWSTANIA
ZWIĄZKU GÓRALI SPISZA I ORAWY.
Sesja odbędzie się w dniu 11 listopada 2006 roku na Zamku „Dunajec” w Nie-
dzicy i rozpocznie się o godz. 10.00 Mszą Świętą w intencji Ojczyzny w ka-
plicy PW Św. Andrzeja w Niedzicy-Zamku
PROGRAM:
11.30 Uroczyste otwarcie sesji na niedzickim zamku.
I Blok tematyczny:
11.45 Mgr Bożena Królczyk (PTH o/Nowy Targ), „Podhale się budzi”.
Działalność Związku Podhalan w latach 1921-1925;
12.05 Prof. T. M. Trajdosa (IH PAN, TPO), Związek Górali Spisza i Orawy –
geneza powstania, organizacja, program i cele, czołowi działacze;
12.25 Dr Jerzy M. Roszkowski (Muzeum Tatrzańskie, ZPS), Stanowisko
Związku wobec korekty południowej granicy Polski w 1938 r.;
12.45 Mgr Robert Kowalski (PTH o/Nowy Targ), Kontakty Związku Górali
Spisza i Orawy z polskim wywiadem wojskowy w latach 1938-1939.
II Blok tematyczny:
13.20 Mgr Marek Skawiński (PTH o/Nowy Targ, TPO), Procesy osadnicze
ludności polskiej na Spiszu w latach 1851-1914;
13.40 Mgr Maria Bafia - Bobek (PTH o/Nowy Targ), Józefa z Machayów Mi-
kowa orawska działaczka społeczno-narodowa;
14.00 Mgr Julian Kowalczyk (ZPS, ZP), Rola Związku Polskiego Spisza
i gazety „Na Spiszu” w kształtowaniu postaw patriotycznych w środo-
wisku lokalnym;
14.20 Mgr Jan Budz (ZPS), „Kieby nasi dziadkowie postanyli – Spisz wczo-
raj i dziś, perspektywy rozwoju”.
14.40 Dyskusja i podsumowanie
15.30 Zakończenie sesji i obiad
