Na Spiszu nr 1 (82) 2012 r.
27
Przyroda
Na Spiszu
Ciekawy świat przyrody
Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) to pospolita euro-
pejska roślina z rodziny szczawikowatych, rosnąca też w Azji
i w obu Amerykach. Lubi cieniste, wilgotne lasy i zarośla.
Ma tylko 8-15 cm wysok., w porze kwitnienia od kwietnia
do maja, tworzy biało-zielone dywany. Liście są trójlistko-
we, podobne do liści koniczyny. W nocy i przy niepogodzie
stulają się, co nazywane jest „snem roślin”, chroni to wtedy
przed utratą wody. Kwiaty są pięciopłatkowe, białe, czer-
wono żyłkowane, owoce niepozorne z siłą ciśnienia 17-18
atmosfer wyrzucają nasiona na odległ. 2-3 m. Jest rośliną
miododajną, zapylaną przez muchy i chrząszcze. Jadalne są
młode liście. W ich skład wchodzą: cukry, białka, sole mi-
neralne (magnez, wapń, fosfor, żelazo), witamina C, kwas
szczawiowy (ma on działanie odwapniające, nie należy spo-
żywać go w dużych ilościach-patrz nazwa rośliny), smak li-
ści jest kwaśny. Używany do zakwaszania zup, sosów i napo-
jów. W lecznictwie stosowany w stanach zapalnych dziąseł
(żuje się świeże liście). Z liści przyrządza się napar, pomocny
w zaburzeniach trawienia. Sok z liści obniża gorączkę, dzia-
ła moczopędnie i uzupełnia niedobór witaminy C. Dawniej
używany jako odtrutka przy zatruciach arsenem i rtęcią, do
leczenia krzywicy i miażdżycy. Nie należy szczawika spoży-
wać przy chorobach nerek, dróg moczowych i gruźlicy. Duże
dawki mogą mieć działanie toksyczne. Ludowa nazwa tej ro-
śliny to: „zajęcza kapusta”, bo jest jedną z pierwszych roślin
wiosny lubianą przez zające …
Zając szarak (Lepus europaeus L.) to ssak z rodziny zają-
cowatych, pospolity w Europie z wyjątkiem wysokich partii
Tatr, półn. Skandynawii i Rosji. Zwierz to pierwotnie ste-
powy, ma duże zdolności przystosowawcze. Zamieszkuje
pola, łąki, zarośla, rzadko lasy i bagna. Dług. ciała 35-75 cm,
wysok. ok. 30 cm, waży 3-6 kg. Ogon, w gwarze myśliw-
skiej „omyk” ma 8-10 cm, górą czarny, od spodu biały. Uszy:
„słuchy”, są dłuższe od głowy i ruchliwe. Oczy -„trzeszcze”
są duże i brązowe, górna warga jest głęboko w poprzek dzie-
lona. Jego nogi to „skoki”, wąskie i twarde, dostosowane do
biegania. Nogi tylne są dłuższe od przednich. Futro: „turzy-
ca” ma szarobrązowy kolor, zimą jaśniejsze i gęstsze, upodab-
nia go do podłoża. Ruja zająca to „parkoty”, trwa od stycznia
do jesieni, wtedy „gachy”, czyli dojrzałe samce walczą ze sobą
„boksując się” przednimi skokami. Ciąża trwa 40-43 dni, sa-
mica w ciągu roku ma 3 mioty, po 2 – 5 młode, które karmio-
ne są mlekiem, są samodzielne. Zając jest roślinożerny, ma
28 bezkorzeniowych zębów stale rosnących i musi je zgryzać.
Rzadko pije wodę, wystarcza mu rosa z roślin, które zjada.
Wiosną i latem żywi się nadziemnymi częściami roślin, je-
sienią i zimą zjada korzonki i gałązki. Zając szarak nie kopie
nor, śpi w nieckach wyciśniętych podczas leżenia, zwanych
„kotlinkami”. Wzrok ma słaby, ruch rozpoznaje doskonale.
Jego liczebność maleje. Powodem są: wzrost liczebności li-
sów (przez szczepienia przeciwko wściekliźnie), mechani-
zacja rolnictwa (koszenie łąk), ruch drogowy, zdziczałe psy
i koty, zanik miedz i miejsc schronienia. Wszystko to osła-
bia jego kondycję i odporność. Jest gatunkiem łownym od
1.11 do 31.12, poza tym czasem obejmuje go okres ochron-
ny. Charakterystyczny głos tzw. kniazienie wydaje gdy jest
ścigany, ranny lub zagrożony. Nie boi się wody – potrafi
pływać. Żyje maks. 13 lat, średnio 5 lat. Jego wrogami są:
lisy, psy, myszołowy, jastrzębie, kruki. Zające mogą czynić
szkody w ogrodach i szkółkach leśnych. Zagrożony ucieka
kłusem z szybk. do 80 km/h. Trudno go hodować. Boi się
ludzi, a uciekając w szoku może się zranić się o napotkane
przeszkody. Zając z natury jest nietowarzyski i prowadzi sa-
motne życie, ale w kulturze ludowej jest symbolem radosnej
wiosny.
Barbara Kowalczyk
foto: wikipedia.org
