„Na Spiszu” nr 3-4 (76-77) 2010 r.
4
Uroczystości 90-lecia powrotu
Spisza do Polski
Przez dwa dni - w Niedzicy i Łapszach Niżnych - uroczyście obchodzono 90.
rocznicę przyłączenia Spisza do Polski.
Upadek Austro-Węgier w 1918 roku zrodził problem granic powstałych państw,
tak zaistniał spór pomiędzy Polską, a Czechosłowacją o przynależność Spisza i Ora-
wy. Rząd Czechosłowacji skutecznie dążył do ograniczenia polskich roszczeń tery-
torialnych i w konsekwencji zasięgu ogłoszonego plebiscytu. Zablokowanie pomo-
cy wojskowej z terenu Węgier, kiedy wojska sowieckie zbliżały się pod Warszawę,
spowodowało, że Polska zrezygnowała z ogłoszonego plebiscytu i poddała się de-
cyzji Rady Ambasadorów, która 28 lipca 1920 roku podzieliła Orawę i Spisz, w taki
sposób, że każda ze stron nie pogodziła się z tym faktem.
Uroczystości 90-lecia powrotu części Spisza do Polski poprzedzone zostały se-
sją naukową na zamku „Dunajec” w Niedzicy, podczas której przedstawione zostały
referaty przybliżające tę kwestię. O feno-
menie przetrwania polskości na Spiszu
mówił referat prof. Tadeusza M. Trajdo-
sa; o ruchu budzicielskim i okoliczności
akcji plebiscytowej na Spiszu prawił dr
Jerzy M. Roszkowski; o narodowej i spo-
łecznej działalności Kazimierza Przerwy-
Tetmajera rozwodził się Adam Kitkow-
ski. Julian Kowalczyk przedstawił drogę
Spiszaków do Polski, zwłaszcza Józefa
Wiśmierskiego, Wendelina Habera, Woj-
ciecha Halczyna i Jana Plucińskiego.
Z kolei dr historii z Uniwersytetu Śląskie-
go w Katowicach Nowak Krzysztof przy-
bliżył kresy spisko - orawskie w optyce
Śląska Cieszyńskiego w latach 1918
-1920. Marek Gotkiewicz przybliżył ak-
cję plebiscytową opierając się na notat-
kach swego ojca Mariana Gotkiewicza
z 1920 roku, a Marek Skawiński przy-
wołując materiały źródłowe odniósł się
do decyzji Rady Ambasadorów. Stani-
sław Figiel natomiast spojrzał na Spisz
tak jak odbierają go turyści i przewodni-
cy. Sesję zamykał referat Jana Budza
o dwudziestoletniej działalności Związ-
ku Polskiego Spisza. Przypomnijmy, że
myśl o powołaniu na Spiszu organizacji
regionalnej, nawiązującej do idei Związ-
ku Spisko – Orawskiego (1930), działa-
jącego od 1936 roku do wybuchu II woj-
ny światowej pod nazwą Związku Górali
Spisza i Orawy (1930-1939), można było
zrealizować dopiero po upadku systemu
komunistycznego.
Główne uroczystości obchodów
90-lecia powrotu Spisza do Polski od-
były się w Łapszach Niżnych. Poprze-
dzone zostały uroczystą mszą św. w ka-
plicy przy kościele parafialnym pw. św.
Kwiryna. Marszałka województwa mało-
polskiego, który objął honorowy patronat
nad uroczystościami, reprezentował An-
drzej Sasuła, radny sejmiku wojewódz-
kiego i kanclerz Podhalańskiej Państwo-
wej Wyższej Szkoły Zawodowej, w mszy
uczestniczyli m.in. posłowie Anna Pa-
luch i Andrzej Gut-Mostowy, Podsekre-
tarz Stanu Ministerstwa Zdrowia Marek
Haber, przewodniczący Rady Związku
Euroregionu Tatry – Wendelin Haber,
Maciej Motor-Grelok prezes Zarządu
Głównego Związku Podhalan, władze
samorządowe trzech gmin – Bukowiny
Tatrzańskiej, Łapsz Niżnych i Nowego
Targu, leżących w powiatach: nowo-
tarskim i tatrzańskim, liczne delegacje
i poczty sztandarowe Związku Podha-
lan, Ochotniczych Straży Pożarnych,
szkół spiskich. Mszę św., na tle mo-
numentalnego fresku Chrystusa Króla
i Apostołów podczas Ostatniej Wiecze-
rzy namalowanej przez krakowskiego
artystę Mirosława Bozika, celebrowali:
