background image
Na Spiszu nr 3 (84) 2012 r.
37
Czerwony Klasztor (Červený Kláštor)
i Leśnica Pienińska (Lesnica).
O polskim charakterze etnicznym
Zamagurza pisali już w XIX stuleciu ba-
dacze polscy, jak chociażby: ks. Stani-
sław Staszic (1805), Andrzej Kuchar-
ski (1827/1828), Ludwik Pietrusiński
(1845), Teodor Tripplin (1848) oraz
Węgier – Pál
Hunfalvy (1877), Czech –
Alois V. Šembera (1864, 1876), Słowak
– Samo Czambel (1906) i wielu innych.
Pietrusiński, który rozpoczął po-
dróż po Zamagurzu od Starej Wsi, pi-
sał, że to samo co o tej miejscowości
(wg niego zasiedlonej przez ludność
polską) „musiałbym także powiedzieć
o miłych wioskach: Maciaszowce i Ha-
nuszowce. Wszystko na równinie, lub
na lekkich pagórkach. Wszystko pol-
skie, wszystko pracowite i gościnne”.
Dalej odnotował, że „duchowni ka-
tolicy Komitatu Spiskiego wychowa-
ni są wszyscy w słowaczyznie, łacinie,
a teraz i madziarszczyznie; przeto dla
tych 20 kilku wsi polskich na Spiszu
niemasz żadnego wyjątku, i kazania
tym polskim włościanom w Starej Wsi,
Maciaszowcach, Relowie, Frydmanie
itd. Xiądz (chociaż by był rodem z tych
okolic) nie mówi po polsku; ale po sło-
wacku. W tym języku rozpoczyna mo-
dlitwę i śpiewy, które lud nabożny śpie-
wa dalej najlepszą polszczyzną”.
Šembera zaś, wymieniając w 1876 r.
tereny zwartego zasiedlenia polskiego
na Górnych Węgrzech pisał, że Polacy
mieszkają także na Spiszu, w „północ-
no-zachodnim kącie od Magury, mię-
dzy Białką i Dunajcem, aż ku Leśnicy
i Szczawnicy, a stąd na południowy-
wschód, równą linią ku Lubowli, Gniaz-
dom i Drużbakom; poza tym w kilku
wsiach na południe od Piwnicznej, nad
rzeką Poprad”.
W 1864 r., przedstawił zasięg pol-
skiego osadnictwa na Zamagurzu ks.
Eugeniusz Janota, pisząc, że „nad Du-
najcem, w dolinach Białki, Łapszanki,
rzeczki starowiejskiej i potoku lech-
nickiego, tudzież w kotlinach między-
górskich są obecnie dwa miasteczka
Nowa-Biała (Uj-Béla) i Stara Wieś (Al-
tendorf, Ófalu) i trzydzieści trzy wsie,
wioski i przysiółki. Ludność zamiesz-
kująca ten obszar wynosi przeszło 21
tysięcy dusz i jest, co do języka polska,
co do religii panującej w większej czę-
ści wyznania katolickiego, obrządku ła-
cińskiego; Osturnia i Lipnik z Folwar-
kiem są to parafie obrządku greckiego,
liczące do 3300 dusz; osady Łysa-Ho-
ra (Kahlenberg, Gołembarg), Niższa-
Lechnica i Stary-Majerz (Alt-Mejer,
Ó-Major) nad Dunajcem mają ludność
protestancką”.
Czambel natomiast, przy omawia-
niu w 1906 r. sytuacji etnicznej na Spi-
szu, stwierdzał: „Jest [tam – JR] za-
tem razem 51 polskich miejscowości.
Ich mieszkańców, według spisu z r.
1900, ogólnie licząc, tj. łącznie z inno-
języcznymi mniejszościami: 30.111.
Niezaprzeczalnie polskie miejscowości
zapisane były w 1900 r. za słowackie.
Ale spis, który przeprowadzają urzęd-
nicy administracyjni, nie może być
miarodajny przy dokonywaniu roz-
graniczenia etnicznego. O tym, że jest
to zwarte terytorium polskich miej-
scowości – polskie, a nie słowackie –
świadczą już od ponad stu lat spisywa-
ne informacje”.
Współczesny językoznawca – Ze-
non Sobierajski podaje (1997), że:
„Po stronie słowackiej największe sku-
pisko ludności językowo polskiej jest
w powiecie Stara Wieś Spiska nad Du-
najcem […]. I tu mamy 14 miejscowo-
ści, a zajmują one obszary między prze-
łomem Dunajca w Pieninach i pasmem
górskim Magury Spiskiej. Wymieńmy
je kolejno: Stara Wieś Spiska, Lechnica,
Leśnica, Haligowce, Wielka Leśna (daw-
niej Rychwałd), Hawka, Maciaszowce,
Zalesie (dawniej Gibel), Hanuszowce,
Frankowa, Frankówka (Malá Franko-
vá), Jeziersko, Relów i Hagi.
Drugie co do liczebności skupisko
ludności językowo polskiej na Spiszu
słowackim – stwierdza Sobierajski –
mamy w powiecie Stara Lubowla (Sta-
rá Ľubovňa) […]. Tu należą następujące
miejscowości językowo polskie: Druż-
baki Wyżne, Drużbaki Niżne, Lacko-
wa, Forbasy, Kołaczków, Stara Lubow-
la, Nowa Lubowla, Podsadek i wreszcie
tuż nad granicą państwową polsko-cze-
chosłowacką dwie wsie: Pilchów
Osturnia - jedyna wieś rusnacka na polskojęzycznym Zamagurzu Spiskim. Widok na wieś od zachodu z nowej drogi prowadzącej do Łapszanki
f
ot. J
. B
udz
Wydawnictwa
Na Spiszu