Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Kacwinie
Kacwin należy do najstarszych wsi Polskiego Spisza. Wzmiankowany jest już bowiem wraz z Niedzicą i Frydmanem w dokumencie sprzedaży z r. 1320 dokonanej przez Kokosza Berzewiczego na rzecz swego brata Jana i bratanka Mikołaja. Zasadźcą Kacwina był Frank z Farkaszowiec z żeńskiej linii Berzewiczych. Rozległa wieś, lokowana na prawie niemieckim, liczyła 84 łany rozłożone równomiernie po obydwu stronach Potoku Kacwińskiego (dla porównania Frydman i Niedzica były wsiami 60-łanowymi). Przez cały czas Kacwin pozostawał własnością panów klucza dunajeckiego.
Berzewiczym, a najprawdopodobniej Piotrowi Schwarzowi, podskarbiemu króla Zygmunta Luksemburskiego, zawdzięcza Kacwin fundację kościoła powstałego na początku XV w. Informował o tym napis wyryty na tynku sklepienia prezbiterium zauważony podczas wizytacji w r. 1799. Kościół jest budowlą orientowaną (rozplanowaną na osi wschód - zachód), murowaną z kamienia, o trójprzęsłowej nawie i dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. Do nawy przylega wieża na rzucie kwadratu. Ogólny plan kościoła oraz budulec wykazują cechy wspólne ze świątyniami we Frydmanie i Niedzicy (te ostatnie różnią się od kościoła kacwińskiego oktogonalnymi zamknięciami prezbiterium). Prezbiterium zachowało pierwotne sklepienie krzyżowe z żebrami i kamiennymi zwornikami, na których widnieje herb taki jak w kościele niedzickim - trzy róże. Nawa, rozczłonkowana pilastrami, nakryta została sklepieniem beczkowym z lunetami w r. 1712. Było to wynikiem remontu kościoła przeprowadzonego przez proboszcza ks. Macieja Boławskiego po pożarze w r. 1677. Na remont ten płynęły przez szereg lat ofiary od miejscowego ludu. W tymże roku 1712 dobudowano do nawy od strony północnej kaplicę przeznaczoną dla bractwa św. Anny, od południa zaś kruchtę kryjącą pierwotny kamienny, ostrołukowy, skromnie profilowany (wałki i żłobki) portal. Kolejny pożar wsi w r. 1757 zniszczył powtórnie dach kościoła oraz gotycką strukturę wieży i zawieszone na niej dzwony. Prace restauracyjne trwały do roku 1767, kiedy to wieża otrzymała piękny, wysmukły, z dala widoczny, kryty gontem hełm z latarnią (data zakończenia remontu na hełmie). Zapewne w tym samym czasie odbudowano sygnaturkę zwieńczoną hełmem podobnym do hełmu wieży. W 1769 r. zawieszono na wieży nowy dzwon, który szczęśliwie zachował się do naszych czasów (bowiem w roku 1917 władze węgierskie przeprowadziły rekwizycję dzwonów dla zdobycia surowca na cele wojenne). Dzwon ten, bez mała metrowej średnicy, ozdobiony jest plakietką Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Sygnaturka z polskim napisem pochodzi z r. 1771. Odbudową świątyni kierował ks. Walenty Kaczmarczyk, który, sumując poniesione w związku z tym wydatki, zaznaczył, iż "biednej oblubienicy swej" (tj. kościołowi) podarował 440 florenów. Z pomocą pospieszył też proboszcz z sąsiedniej Niedzicy, pochodzący z Kacwina ks. Szymon Gorylewicz.
W r. 1814 zbudowano mur wokół kościoła; słupy trzech bramek zwieńczone zostały kamiennymi ornamentami wazonowymi. Rok wcześniej, we wnęce przybudówki do szczytowej ściany prezbiterium, ustawiono stół ołtarzowy z piaskowca, a nad nim zawieszono drewnianą rzeźbę Ukrzyżowanego. Kolejna gruntowniejsza przeróbka budowli, przeprowadzona przez lewockiego architekta Steinhausa, miała miejsce w 1842 r. Wzmocnił on sklepienie kościoła ankrami, a ściany nowymi, wydatnymi przyporami.
Sklepienie prezbiterium ozdobione jest polichromią wykonaną po ostatniej wojnie przez M. Makarewicza. Przedstawia ona medaliony z symbolami ewangelistów rozmieszczone wśród delikatnej wici roślinnej. Malowidła na sklepieniu nawy, wykonane pod koniec wojny (nad chórem dokończone po wojnie), ilustrują sceny ze Starego i Nowego Testamentu, jak np. wyjście Żydów z Egiptu, czy powrót syna marnotrawnego.
We wnętrzu świątyni zwraca przede wszystkim uwagę wczesnobarokowy, wykonany z drewna ołtarz główny. Charakteryzuje się on płaską konstrukcją i dość surową bryłą podkreśloną czarno-złotą tonacją. Pochodzący z połowy XVII wieku korpus uzupełniony został w początkach następnego stulecia dwiema bramkami. Środkowa, dwukondygnacyjna część nastawy ołtarzowej ograniczona jest kolumnami o gładkich trzonach. W dolnej kondygnacji, w półkoliście zamkniętej i ujętej w ozdobną ramę wnęce, umieszczona jest nowsza rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Zasłona krucyfiksu to obraz pochodzący prawdopodobnie z czasu budowy głównego korpusu ołtarza. Przedstawia on Wszystkich Świętych zgodnie z jezuicką ikonografią kontrreformacyjną gloryfikującą zasługi Świętych Kościoła Walczącego. Po obu stronach wnęki, w płytkich niszach przesklepionych konchą, ustawione zostały figury św. Dominika (z lewej) i św. Filipa w rozwianych i bogato sfałdowanych szatach. Krawędzie dolnej kondygnacji nastawy wykończone są tzw. uszakami w postaci główek aniołków wkomponowanych w bogatą ornamentację małżowinowo-chrząstkową. W górnej kondygnacji ołtarza dojrzeć można półpełną rzeźbę Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej flankowaną figurami św. Jadwigi (z lewej) i św. Doroty. W zwieńczeniu umieszczona została figura św. Jerzego w otoczeniu świętych męczenników, z których jednym jest Wawrzyniec (z rusztem przypominającym rodzaj jego śmierci). Na kapitelach kolumn dolnej kondygnacji nastawy przysiadły postacie aniołków. Bramki zwieńczone są figurkami apostołów Piotra (z lewej) i Pawła umieszczonymi w bogato obramowanych wnękach sklepionych konchami podtrzymywanymi przez gładkie kolumny. Na drzwiach bramek namalowane zostały postacie świętych: Katarzyny Aleksandryjskiej i Barbary. W r. 1772 sprawiono tabernakulum odróżniające się od reszty ołtarza swoją niespokojną, rokokową dekoracją.
Oba ołtarze boczne przy tęczy, identycznie rozwiązane, drewnianej konstrukcji, reprezentują styl rokokowy. Prawy wykonany został w 1773 r., lewy sprowadzono z Tyrolu w 1913 r. Obrazy ujęte w ozdobne ramy, flankowane są podwójnymi pilastrami i wysuniętymi do przodu kolumnami dźwigającymi dość wydatne belkowanie. Na bazach kolumn i belkowaniu siedzą aniołowie. W prawym ołtarzu obraz, współczesny ołtarzowi, przedstawia Pietę; po bokach obrazu ustawione zostały naturalnej wielkości, dramatyczne w pozie, figury św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny. Ołtarz ten wieńczy płaskorzeźba Boga Ojca w obłokach chmur przetykanych główkami aniołków. Obraz w lewym ołtarzu (starszy od samego ołtarza, bo z r. 1881) wyobraża Matkę Boską podającą różaniec św. Dominikowi. Figury przedstawiają św. Piusa papieża i św. Katarzynę ze Sieny. W zwieńczeniu znajduje się płaskorzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołków unoszących napis AVE MARIA. Ołtarze dekorowane są bogato ornamentami kwiatowymi, płomieniami i motywami "kogucich grzebieni" tak charakterystycznych dla sztuki rokokowej. Kolorystyka ołtarzy bocznych jest taka sama jak ołtarza głównego - złocone figury i ozdoby na czarnym tle architektonicznej konstrukcji nastawy.
Pozostałe ołtarze, tj. boczny na północnej ścianie nawy (z figurą Serca Pana Jezusa) i w kaplicy św. Anny (z obrazem św. Anny Samotrzeciej) są - w porównaniu z ołtarzami przy tęczy - znacznie skromniejsze i mniej interesujące.
Na chórze muzycznym znajdują się organy z pierwszej połowy XIX w., Ich prospekt utrzymany w tradycji barokowej charakteryzuje architektoniczna konstrukcja o bogatym ukształtowaniu plastycznym i dekoracji snycerskiej. Trzy półokrągłe wieżyczki zwieńczone odcinkami belkowania połączone są płaskimi segmentami zakończonymi ażurową attyką. Parapet chóru podzielony jest pilastrami na pola wypełnione malowanymi postaciami Chrystusa w otoczeniu apostołów Piotra i Pawła i innych świętych (wśród nich św. Wojciech), uzupełnionymi krótkimi łacińskimi objaśnieniami.
Klasycystyczna w formie ambona wykonana została przez rzeźbiarza z Rużomberku w r. 1842. Zwracają ponadto uwagę: XVIII-wieczna kamienna chrzcielnica z drewnianą nakrywą przedstawiającą Chrzest Chrystusa, dwie barokowe ławki z prezbiterium z przodami i zapleckami malowanymi w kwiaty i owoce, rokokowy baldachim (z r. 1774), latarnie procesyjne z bogato rzeźbionymi drążkami i wreszcie feretron z rzeźbą Matki Boskiej o orientalnych rysach, zwanej z tego powodu "Chinką".
Wśród zabytków złotniczych najcenniejszym jest piękny okaz monstrancji pochodzącej z Augsburga. Oznaczona jest cechą miejską i imienną złotnika o monogramie "IH". Ufundowana została, jak głosi napis pod spodem stopy, w r. 1691 przez ks. Tomasza Stragowicza (Sztragowicza), byłego proboszcza niedzickiego i dziekana tego dekanatu. Stopa monstrancji ozdobiona jest puncowanymi główkami aniołków oraz pękami kwiatowo-owocowymi. Bogato dekorowaną owalną glorię podtrzymuje anioł. Wśród splotów liści akantu i winorośli na tle promieni, dostrzec można symbolicznego pelikana karmiącego pisklęta, figurki Matki Boskiej i św. Józefa oraz Boga Ojca, nad którym wzlatuje Gołębica. Samo reservaculum (puszka na hostię), zwieńczone koroną, ukształtowane jest w formie serca, a więc w sposób charakterystyczny dla wyrobów augsburskich. Z innych aparatów kościelnych wspomnieć należy barokowy kielich o bogato trybowanej stopie i ażurowym koszyczku czary (data 1741) oraz dwa skromnie dekorowane kielichy klasycystyczne z r. 1799.
Autor: Andrzej Skorupa