background image
Na Spiszu nr 4 (85) 2012 r.
35
miał pijaństwo powodując nudności i wymioty). W wete-
rynarii używany jest jako środek wymiotny. Dziś kopytnik
pospolity uprawiany jest w parkach i ogrodach jako roślina
ozdobna, piękna przez cały rok.
Gil (Pyrrhula pyrrhula) ptak z rodziny ziarnojadów,
spotykany na półn. Europy i Azji, aż po Kamczatkę i Japo-
nię. Częściowo osiadły, często migruje zimą z północy na
południe, poszukując pokarmu. Lubi wilgotne, gęste lasy
iglaste i mieszane, sady i ogrody. Unika otwartych terenów.
W Polsce nieliczny, choć jego liczebność ostatnio wzrasta na-
wet w niewielkich lasach i parkach miejskich, gdzie dotąd był
rzadki. Większość
polskich gili je-
sienią odlatuje
na południowy
zachód, a do nas
przybywają pta-
ki z półn. i wsch.
Europy, gdzie
zimą brakuje im
pokarmu i po-
zostają u nas do
kwietnia. Naj-
częściej jest wi-
dywany
zimą
gdy w stadach na drzewie szuka owoców. W czasie lęgów
bardzo skryty. Gil jest większy od wróbla. dług. ciała ok. 17
cm, rozpiętość skrzydeł ok. 27 cm, masa ciała ok. 25 g, wy-
datna pierś i duża głowa. Dziób czarny, gruby, krótki i moc-
ny. Samiec ma czerwone zabarwienie szyi, piersi i brzucha,
samica te części ciała ma szarobeżowe. Młode kolorem po-
dobne do samicy. Często cicho pogwizduje: diu, diu, diu lub
wyćwierkuje „dy” lub „ryr” - u gili śpiewają również samice.
Tworzy monogamiczne pary. Gniazdo zakłada w gęstwinie
gałęzi budując je z drobnych gałązek, mchu i liści. Wyprowa-
dza dwa lęgi w roku, od maja do lipca, jaja wysiaduje samica,
młode karmią oboje rodzice. Pisklęta, typowe gniazdowniki,
przebywają w gnieździe przez ok. 2 tygodnie, potem przez
pewien czas pozostają pod opieką rodziców. Gile na wolno-
ści dożywają nawet do 15 lat. Jako typowe ziarnojady zja-
dają głównie nasiona drzew i krzewów leśnych np. dzikiej
róży, wydłubując z nich pestki – w odróżnieniu od drozdów
i pokrzewek nie zjadają mięsistej części owoców. Wiosną ży-
wią się pączkami drzew i młodymi pędami. Żerują na drze-
wach i wyższych krzewach, zimą zlatują częściej na grunt
i do karmników. Pamiętajmy o ich dokarmianiu zimą. Widok
takiego gościa w karmniku to nie lada przygoda. W końcu to
jeden z najbardziej kolorowych naszych ptaków.
Barbara Kowalczyk
Przyroda
Na Spiszu
Ciekawy świat przyrody
Kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.) – to ro-
dzima roślina wieloletnia (bylina) z rodziny kokornakowa-
tych, rosnąca w środk. i połud. Europie, na Syberii i w Małej
Azji. W Polsce rośnie w cienistych lasach liściastych i mie-
szanych, w górach występuje, aż po regiel górny, objęta czę-
ściową ochroną gatunkową. Jest niedużą rośliną (10–15 cm
wysok.) o rozgałęzionych kłączach nisko płożących się po
ziemi. Liście kształtu nerkowatego jak odcisk końskiego ko-
pyta (stąd nazwa), są ciemnozielone, skórzaste, błyszczą-
ce i zimozielone. Kwiaty niepozorne, purpurowobrązowe,
dzwonkowate, ukryte są pod liśćmi przy ziemi. Kwitnie od
marca do maja, kwiaty jak i cała roślina wydziela specyficz-
ny pieprzowo-aromatyczny zapach (określany jako podobny
do zapachu kamfory), zwabiający padlinożerne muchy za-
pylające ją. Nasiona roznoszone są przez mrówki wabione
przez żółtawy wyrostek na nasionach (tzw. elajosom), który
jest ich przysmakiem. Kopytnik to dawna roślina lecznicza
o dużym znaczeniu. Po zbadaniu jej właściwości toksycz-
nych jej stosowanie lecznicze zmalało. Roślina zawiera pie-
kący olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest
toksyczny azaron, drażniący błony śluzowe – powoduje on
bóle, wymioty i zmiany zapalne. Zatrucia kopytnikiem są
rzadkie, zwierzęta omijają te roślinę z powodu jej ostrego
zapachu i gorzkiego smaku. Azaron łatwo się ulatnia i suche
ziele traci aktywność toksyczną. Jest składnikiem preparatu
przeciwkaszlowego Azarina. Roślina zawiera też: garbniki,
śluz, żywice, skrobię, kwas cytrynowy, witaminę C, flawo-
noidy i sole mineralne. Surowcem zielarskim jest kłącze ko-
pytnika – działające wymiotnie, moczopędnie, wykrztuśnie,
przeczyszczająco (stosuje się go przy schorzeniach górnych
dróg oddechowych, pęcherza moczowego i nerek). W medy-
cynie ludowej stosowany był jako środek odwykowy w lecze-
niu alkoholizmu (dodany alkoholikom do wódki obrzydzać